Opóźniony rozwój mowy - co to takiego?
Podstawową wiedzę o tym, jak rozwija się mowa dziecka powinien posiadać każdy rodzic. Młodzi rodzice często nie zdają sobie sprawy, że „coś jest nie tak” z rozwojem mowy ich dziecka. Dzieje się tak, ponieważ – mam wrażenie – przykłada się zbyt małą wagę do tej właśnie dziedziny. Podczas, gdy ogólna świadomość z zakresu rozwoju małego dziecka jest całkiem dobra, mowa jest zostawiana gdzieś w tyle.

Dbamy o to, by maluch był zdrowy, odpowiednio jadł, rozwijał się ruchowo itp. Tymczasem z mową jest podobnie, jak z innymi sferami rozwoju. Powinna się rozwijać w określony sposób, według pewnych norm. Jest jedną ze składowych całościowego, harmonijnego rozwoju dziecka. Jeśli nie pojawia się w odpowiednim momencie – to niepokojący sygnał. Mówimy wówczas o opóźnionym rozwoju mowy (ORM). Niestety przez wiele osób jest to lekceważone – niesłusznie. Główną przyczyną jest brak wiedzy na ten temat.

Zatem... Kiedy mówimy o opóźnieniu rozwoju mowy? Jak to zauważyć i ocenić?

 

 

Zawsze wtedy, kiedy dany etap nie pojawił/ nie rozwinął się w odpowiednim momencie. A więc, kiedy dziecko:

• w wieku 12 miesięcy – nie mówi prostych słów np. mama, tata, papa, hau, mu. Powinno ich być 3 – 5. To są już pierwsze słowa i powinny się pojawić do ok. 15 m-ca życia. Im bliżej drugich urodzin, tym więcej słów maluch powinien powtarzać, uczyć się każdego dnia nowych, próbować wymawiać trudniejsze wyrazy, powtarzać je po dorosłych. Dostrzegalny jest znaczny przyrost słów;
• w wieku 2 lat - nie łączy dwóch słów w proste zdania np. Mama da/daj – Mamo daj, Lala aaa – Lala śpi, itp. Pojedyncze słowa lub jedynie wyrazy dźwiękonaśladowcze w tym wieku to poważne opóźnienie mowy dwulatka.
• w wieku 3 lat - nie buduje nadal prostych, ale jednak dłuższych zdań – złożonych z trzech – czterech elementów;                    

• w wieku 3 lat i więcej – mówi niewyraźnie, jego mowa jest słabo rozumiana przez osoby z dalszego otoczenia.

Poza powyższym, o opóźnionym rozwoju mowy mówimy gdy dziecko powyżej 3 roku życia:

• nie mówi wcale,
• mówi mało,
• mówi niewyraźnie, w “swoim” języku, który rozumieją (albo nie) tylko jego najbliżsi.

Bywa, że te problemy poprzedzone są nieprawidłowościami w jeszcze wcześniejszych etapach - głużenia i gaworzenia.

Głużenie pojawia się między 2. a 3. miesiącem życia i polega na bezwarunkowym wydawaniu przypadkowych dźwięków, np. “a – buuuuuuuu”, “eeeeeee – uu. Głużąc, dziecko ćwiczy narządy mowy.

Gaworzenie natomiast powinno wystąpić około 5. – 6. miesiąca życia. To już bardziej świadome naśladowanie dźwięków mowy usłyszanych przez dziecko w otoczeniu. Zaczynają pojawiać się wtedy różne ciągi sylab. Jeśli gaworzenie nie występuje – może to oznaczać na przykład, że dziecko ma niedosłuch! A to, jak wiadomo, będzie mieć bardzo negatywny wpływ na cały dalszy rozwój mowy. Jeśli nie słyszy – nie nauczy się mówić... Dlatego już ten etap jest bardzo ważny. Gaworzenie jest podwaliną dalszych etapów.

Symptomem zakłóceń w prawidłowym rozwoju mowy mogą być również takie sytuacje:

• dziecko nie reaguje na swoje imię,
• nie wykazuje chęci do komunikowania się z otoczeniem (również komunikacja niewerbalna),
• nie nawiązuje kontaktu wzrokowego,
• dostrzegalny regres mowy.
  
  

Dlaczego mowa czasami pojawia się później, niż powinna? Jakie są przyczyny ORM? Jest to zawsze złożony proces, ale można wyróżnić:

• zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, zniekształcenie zgryzu itp.;
• nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność warg, brak pionizacji języka itp.;
• nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu;
• niesprzyjające warunki do uczenia się mowy, czyli tzw. uwarunkowania środowiskowe;
• uszkodzenia (nawet te mikro) ośrodków mowy w mózgu i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne;
• przyczyny psychiczne, np. brak zainteresowania mową innych lub własne wypowiedzi dziecka odbierane są przez nie jako trudne, męczące;
• opóźniony ogólny rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

 

Ogólną nazwę zaburzenia "opóźniony rozwój mowy" można podzielić na:

• samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM) oraz
• niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM).

SORM mamy wtedy, gdy mowa czynna pojawia się z pewnym opóźnieniem. Jednak, gdy się pojawi, jest prawidłowa. Jej etapy po prostu pojawiają się później niż zakłada norma rozwojowa. SORM jest objawem zakłóceń, a nie zaburzeń procesu rozwojowego, gdyż występujące opóźnienie nie ma patologicznego podłoża. Rozwój innych sfer i funkcji psychomotorycznych przebiega przy tym z reguły prawidłowo. Mogą mu towarzyszyć trudności dodatkowe, jak: zaburzenia uwagi, pamięci, niezborność ruchowa, nieustalona lateralizacja. Zachowane jest rozumienie mowy.

Z kolei NORM – w odróżnieniu od opóźnienia samoistnego – ma patologiczny charakter, gdyż mowa nie rozwija się na prawidłowym podłożu. W następstwie działania różnorodnych szkodliwych czynników mowa może rozwijać się: albo z opóźnieniem i jej dalszy rozwój przebiega nieprawidłowo, albo we właściwym czasie, lecz w znaczącym stopniu odbiega od normy wiekowej i rozwojowej. Przyczyną NORM mogą być czynniki biologiczne lub/ i psychospołeczne.

Zarówno SORM jak i NORM nie jest nazwą rozpoznania, ale zespołu objawów. Na ich podstawie należy postawić dokładną diagnozę logopedyczną.

Co ważne? Gdy mowa dziecka pojawia się za późno, nigdy nie wiemy czy będzie to samoistne czy niesamoistne opóźnienie. Nie wiadomo również jaka jest przyczyna i jak dalej rozwinie się sytuacja. Dlatego tak ważne jest, by nie lekceważyć problemu! Nie czekać aż "samo przejdzie", aż "wyrośnie", tylko udać się do logopedy po poradę. Może się okazać, że przyczyny są złożone i mowa nie pojawi się "sama", ale będzie wymagać stymulacji, ewentualnie terapii. Wówczas każdy dzień zwłoki działa na niekorzyść dziecka. Podkreślę jeszcze raz, że opóźniony rozwój mowy nie jest sytuacją normalną i wymaga terapii logopedycznej.

Niezależnie od tego, czy mowa pojawia się z opóźnieniem czy w normie, dobrze jest ją stymulować i wspierać w sytuacjach codziennych, w prosty "domowy" sposób. Pisałam o tym w poprzednim artykule – zachęcam do lektury.

  

Maria Brzezińska - logopeda IEL

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj