Obecnie odchodzi się od nazewnictwa „upośledzenie umysłowe” z racji brzmienia stygmatyzującego na rzecz określenia „niepełnosprawność intelektualna”. Jest to zaburzenie, a nie choroba, co oznacza, że nie ma leku, który pozwoli zlikwidować objawy, natomiast istotna jest odpowiednio prowadzona terapia i rehabilitacja.

Niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnie funkcjonowaniem intelektualnym, z jednocześnie występującym ograniczeniem w obrębie dwóch lub więcej dziedzinach przystosowania, takich jak: samoobsługa, porozumiewanie się, kontakty społeczne, korzystanie z dóbr społeczno-kulturalnych, samodzielności, umiejętności organizowania czasu wolnego, czy dbania o bezpieczeństwo i zdrowie. Niepełnosprawność intelektualna ujawnia się przed 18 rokiem życia.

Na gruncie logopedii istnieje termin oligofazja. Odnosi się on do specyfiki rozwoju mowy oraz komunikacji osób dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną. Rozwój mowy osób niepełnosprawnych intelektualnie jest zróżnicowany, zależny od stopnia niepełnosprawności oraz współwystępowania innych chorób czy zaburzeń. Podstawowymi objawami oligofazji są: przedłużająca się nieprawidłowa artykulacja głosek, opóźniony rozwój mowy, wolniejsze tempo nabywania słownictwa, obniżenie sprawności narracyjnych, nieprawidłowe struktury gramatyczne, trudności w aspekcie nadawania i rozumienia mowy.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim jest najczęściej występującym rodzajem niepełnosprawności intelektualnej. Obraz rozwoju mowy takich dzieci jest bardzo zróżnicowany. Można jednak stwierdzić, że dzieci te przechodzą poszczególne fazy rozwoju, ale przebiegają one wolniej, z opóźnieniem oraz naznaczone są pewnymi deficytami. Opóźniony rozwój mowy w tym przypadku dotyczy: przedłużającego się okresu nieprawidłowych realizacji głosek, obniżenia aktywności słownej, wolniejszego tempa nabywania języka, trudności w tworzeniu dłuższych konstrukcji, problemów fleksyjnych oraz gramatycznych. Na gruncie artykulacyjnym obserwuje się niewyraźną wymowę, substytucje i elizje głosek, upraszczanie grup spółgłoskowych, mowę bezdźwięczną oraz inne wady wymowy, np. rotacyzm, sygmatyzm.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym

Wiek umysłowy niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym szacuje się od 6 do 9 roku życia. Rozwój mowy odbywa się z opóźnieniem – pojedyncze wyrazy pojawiają się około 5 r. ż, zaś zdania około 7 r. ż. Mowa jest z reguły agramatyczna i niewyraźna. Ograniczony jest zasób nabywanego słownictwa, nie występuje rozumienie pojęć abstrakcyjnych. Bywa zachowane rozumienie słów używanych na co dzień, związanych z konkretnymi czynnościami. Dzieci w celu komunikacji nierzadko posługują się mową niewerbalną, np. gestami. Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym często towarzyszy innym zaburzeniom, np. zespołowi Downa.

Postępowanie logopedyczne

Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną powinny być objęte wielospecjalistyczną terapią i wspomaganiem rozwoju. Nieodzownym elementem oddziaływań terapeutycznych jest także terapia logopedyczna. Pierwszym etapem pracy z dzieckiem jest wywiad z rodzicem, obserwacja dziecka oraz poznanie jego możliwości komunikacyjnych. W danych z wywiadu terapeuta dowiaduje się m.in.  o przebiegu ciąży i porodu, dotychczasowym rozwoju dziecka, współistniejących chorobach itd. Obserwacja dziecka ma na celu zauważenie jak dziecko funkcjonuje, w jaki sposób nawiązuje kontakt, jak spędza wolny czas itd. Kolejnym istotnym krokiem jest ocena zdolności językowych dziecka. Logopeda zwraca uwagę na to czy dziecko rozumie polecenia słowne, jaki ma zasób słownictwa, czy dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy i ma motywację do komunikacji z innymi. W ocenie sprawności językowych i komunikacyjnych bardzo ważne jest, aby oprócz deficytów zauważyć również mocne strony dziecka, które są jego zasobem i będą „motorem” terapii. Niezwykle ważna i pomocna jest współpraca z innymi specjalistami oraz pozyskanie od nich informacji o dziecku, np. diagnoza lekarska, psychologiczna, neurologiczna itd.  W oparciu o zebrane dane logopeda opracowuje plan terapeutyczny, który powinien uwzględniać indywidualne możliwości danego dziecka.

Terapia logopedyczna

Terapia logopedyczna dziecka z niepełnosprawnością intelektualną opiera się na budowaniu kompetencji językowych oraz komunikacyjnych. W zakresie rozwijania sprawności rozumienia mowy stosuje się ćwiczenia określania nazw przedmiotów i zjawisk, odróżniania od siebie poszczególnych przedmiotów codziennego użytku, rozszerzanie zasobu leksykalnego. Rozwijanie sprawności gramatycznej to przede wszystkim nauka odmiany rzeczowników, stosowanie form czasu, posługiwanie się liczebnikami, stosowanie spójników. Natomiast w zakresie kształcenia zdolności narracyjnych ćwiczenia opierają się na nauce tworzenia dialogu, opisywania własnych przeżyć, opowiadanie historyjek obrazkowych czy odgrywanie ról w zabawach tematycznych.

Rozwijanie poszczególnych sprawności zależy od stanu i możliwości konkretnego dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Nadrzędnymi celami terapii logopedycznej jest rozwijanie komunikacyjnego aspektu mowy, ze szczególnym uwzględnieniem nauki wyrażania własnych intencji i rozumienia rozmówcy. Praca nad aspektem artykulacyjnym mowy jest sprawą drugorzędną. W terapii logopedycznej istotne jest motywowanie dziecka oraz docenianie najmniejszych nawet postępów. Dziecko powinno czuć  własną sprawczość.  Ważne jest motywowanie dziecka i wzbudzanie w nim chęci do pracy.

Wspomaganie rozwoju

Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną potrzebuje wieloaspektowej opieki oraz wspierania wielu zaburzonych funkcji. Szczególnie przydatne są zajęcia oparte na:

• Stymulacji zmysłów poprzez „naukową zabawę” (integrację sensoryczną), w której dokonuje się integracja bodźców zmysłowych
• Zadaniach rozwijających percepcję słuchową
• Metodzie ruchu rozwijającego W. Sherborne polegającej na rozwijaniu poprzez ruch świadomości własnego ciała i kontaktu z innymi
• Stymulowaniu motoryki małej poprzez zabawy paluszkowe i zajęcia manualne
• Muzykoterapii, która pełni funkcje psychologiczne takie jak rozbudzanie potencjału czy wyciszanie układu nerwowego

Terapia dziecka z niepełnosprawnością intelektualną powinna być dostosowana do możliwości psychofizycznych dziecka. Powinna uwzględniać zarówno słabe, jak i mocne strony rozwoju dziecka. Oddziaływanie logopedyczne przynosi największe efekty, gdy równoległe prowadzone są inne działania usprawniające różne sfery rozwoju.

Autorka: Emilia Sypniewska

Bibliografia:

Jęczeń U. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadkach oligofazji. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 267-283.

Wiśniewska M. (2008): Wspomaganie rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Kraków.

Kaczorowska-Bray K. (2012): Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną. [W:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Red. J. Błeszyński., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36-63.

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj

Umów się na wizytę

Wybierz specjalistę, u którego chcesz się poradzić: logopeda, neurologopeda, audiolog, trener emisji głosu i oddechu, psycholog, terapeuta Elektrostymulacji Logopedycznej

Tel.: +48 881 527 414

---

Zapisz się on-line

---

---