Układ oddechowy ma niebagatelne znaczenie dla prawidłowej emisji głosu. Do wytworzenia głosu ludzkiego potrzebne są bowiem skoordynowane działania ośrodkowego narządu mowy (impulsy nerwowe w mózgu) oraz obwodowego, do którego zalicza się narządy artykulacyjne oraz układu oddechowego – płuc, oskrzeli i tchawicy.

 

Budowa układu oddechowego

Oddychanie zaliczane jest do podstawowych i bezwarunkowych odruchów, którego celem jest zapewnienie funkcji życiowych. Proces ten polega na pobieraniu tlenu ze środowiska i wydalaniu dwutlenku węgla. Czynność ta składa się z dwóch faz: wdechu oraz wydechu. Podczas spoczynku, zarówno wdech jak i wydech wykonujemy przez nos, natomiast artykulacja odbywa się na wydechu. Oddychanie bierze zatem udział w procesie tworzenia głosu, który powstaje na skutek przepływu strumienia powietrza z płuc.

W układzie oddechowym można wyróżnić górne oraz dolne drogi oddechowe. Górne drogi oddechowe składają się z jamy nosowej wraz z zatokami przynosowymi, jamy ustnej oraz gardła. Dolne drogi oddechowe to krtań, tchawica, oskrzela oraz płuca. W zakresie górnych i dolnych dróg oddechowych można wyróżnić część przewodzącą układu oddechowego – do nich właśnie zaliczają się wspomniane drogi oraz część oddechowa, która zawiera oskrzeliki oddechowe, przewodziki pęcherzykowe i pęcherzyki płucne.

W trakcie wdechu zwiększa się objętość płuc spowodowana napięciem przepony oraz rozluźnieniu mięśni brzucha. Dochodzi także do  uniesienia żeber oraz prostowania kręgosłupa. Mięśnie wdechowe to: mięsień przepony, mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, mięśnie pochyłe przednie, mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe, mięśnie piersiowe większe i mniejsze, mięsień najszerszy grzbietu i mięsnie zębate tylne.

 

Praca przepony

Wyróżnia się pewne typy oddychania: brzuszny (przeponowy), piersiowy (żebrowy) oraz typ mieszany, czyli żebrowo-przeponowy. W oddychaniu przeponowym główną rolę odgrywa przepona, zaś żebra mają niewielki udział, w oddychaniu piersiowym dominują żebra, natomiast w typie mieszanym klatka piersiowa rozszerza się we wszystkich kierunkach. W wymienionych typach oddychania szczególne znaczenie ma umiejętność oddychania przeponowego, ponieważ jest to bardzo wydajny sposób mający znaczenie dla procesu tworzenia prawidłowej fonacji.

Przepona jest głównym mięśniem oddechowym. Ma kształt kopuły. Oddziela ona jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Podczas skurczu przepona spłaszcza się i obniża. Wzrasta wówczas pojemność klatki piersiowej, obniża natomiast ciśnienie w niej panujące i powietrze zostaje wessane do płuc. Podczas wydechu przepona rozluźnia się dzięki napinaniu mięśni brzucha i zostaje uniesiona ku górze, co ułatwia wypuszczanie powietrza z płuc. Opisywany mięsień oddechowy unerwiany jest przez nerw przeponowy ze splotu szyjnego. Nerw ten jest głównie nerwem ruchowym, ale zawiera także włókna czuciowe dla osierdzia, opłucnej i otrzewnej.

 

Oddychanie a mowa

Prawidłowa mechanika oddychania obejmuje aktywność wszystkich mięśni oddechowych. Efektywne oddychanie jest procesem skoordynowania wdechu i wydechu w spoczynku. Mówimy na wydechu, zatem oddech ma niebagatelne znaczenie dla mowy. Ocena sposobu oddychania pacjenta jest jednym z kluczowych etapów diagnozowania logopedycznego. Przede wszystkim ważny jest tor oddechowy, zarówno w spoczynku jak i mowie. Należy ocenić fazę wdechową – głębokość wdechu, jego długość i sposób poboru powietrza oraz fazę wydechową, głównie jej długość. Istotna jest również regularność oddechu i stopień napięcia mięśni podczas wykonywania czynności oddechowych.

Logopeda powinien ocenić jaki sposób oddychania dominuje u pacjenta. Dominowanie toru piersiowego może powodować, np. niepłynność mowy oraz zaburzenia głosu. Dlatego też, w toku terapii logopedycznej usprawnia się tor oddechowy oraz uczy pacjenta bardziej efektywnego sposobu oddychania, tj. przeponowego lub żebrowo-przeponowego.

 

Koordynacja oddychania, połykania, ssania

Oprócz wyżej opisanego wpływu oddychania na mowę, należy zwrócić uwagę także na fakt, że oddychanie ma duże znaczenie dla innych funkcji prymarnych, tj. połykania i ssania. Wszystkie te komponenty mają wyjątkowe znaczenie dla rozwoju mowy człowieka.

Oprócz powiązań anatomicznych struktur ssania, oddychania i połykania występują też powiązania na poziomie neuronalnym. Jama ustna, nos, gardło, krtań oraz aparat oddechowy unerwiane są przez gałęzie nerwów czaszkowych rdzenia przedłużonego (są to m.in. nerw trójdzielny, twarzowy, językowo-gardłowy oraz nerw błędny), nerwów segmentów szyjnych oraz piersiowych rdzenia kręgowego. Poszczególne nerwy czuciowo-ruchowe nakładają się na funkcjonowanie prawidłowej koordynacji ssania-połykania-oddychania.

W zakresie współdziałania tychże trzech struktur odpowiada czuciowo głównie IX nerw czaszkowy (językowo-gardłowy), zaś ruchowo trzy górne gałęzie nerwów szyjnych. Przenikanie się powiązań neuronalnych wskazuje na silną współpracę opisywanych funkcji prymarnych, których funkcjonowanie nigdy nie jest czynnością izolowaną, ale zależną od siebie.

 

Autorka: Emilia Sypniewska

 

Bibliografia:

Regner A. (2019): Wybrane techniki manualne wspomagające terapię ustno-twarzową. Wrocław.

Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. (1989). Red. J. Sokołowska-Pituchowa. Warszawa.

Kuczkowski J. (2014): Anatomia i fizjologia obwodowego i ośrodkowego narządu mowy. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 104-139.

 

---

  

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj