Prawidłowa budowa oraz funkcjonowanie żuchwy i stawu skroniowo-żuchwowego umożliwia niezaburzoną pracę aparatu artykulacyjnego oraz funkcji prymarnych takich jak gryzienie i żucie. Z tego też powodu tematyka stawu skroniowo-żuchwowego jest bardzo ważna z punktu logopedycznego.

 

Żuchwa i szczęka

Żuchwa jest pojedynczą, ruchomą kością w dolnej części czaszki. Odpowiada głównie za otwieranie i zamykanie ust, pełni zatem ważne funkcje w artykulacji i żuciu. W budowie żuchwy wyróżnić można trzon, z którego wyrastają ku górze gałęzie żuchwy. Tylna krawędź gałęzi żuchwy schodzi się z dolną krawędzią żuchwy w miejscu zwanym kątem żuchwy.  U góry gałąź żuchwy kończy się dwoma wyrostkami, które oddzielone są od siebie tzw. wcięciem żuchwy. Wyrostki te to tylny, tzw. wyrostek kłykciowy oraz przedni, tzw. wyrostek dziobiasty. Wyrostek kłykciowy zakończony jest głową, oddzieloną od reszty wyrostka szyjką. Na wspomnianej głowie znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z panewką stawu skroniowo-żuchwowego na kości skroniowej.

Szczęka zaś to kość parzysta, która stanowi główną część składową twarzy. Szczęka składa się z trzonu oraz czterech wyrostków: podniebiennego, zębodołowego, czołowego oraz jarzmowego. Trzon ustawiony jest w ten sposób, że jego powierzchnia przyśrodkowa stanowi część bocznej ściany jamy nosowej, powierzchnia boczna jest zasłonięta umocowaną do niej kością jarzmową, zaś powierzchnie przednia i tylna składają się na zewnętrzny zarys czaszki. Wyrostek podniebienny oddziela jamę nosową od jamy ustnej tworząc wraz z blaszkami kości podniebiennych podniebienie kostne. Wyrostek zębodołowy tworzy łuk zębowy. Wyrostek czuciowy szczęki wyrasta z trzonu ku górze i tworzy część ściany bocznej jamy nosowej, natomiast wyrostek jarzmowy na bocznej powierzchni trzonu łączy się z kością jarzmową.

 

Staw skroniowo-żuchwowy

Staw skroniowo-żuchwowy to połączenie ruchomej kości, żuchwy z nieruchomymi kośćmi skroniowymi. Główkę stawową stawu tworzy głowa żuchwy pokryta chrząstką. Do stawu należy także panewka, którą tworzy przedni odcinek dołu żuchwowego oraz guzek stawowy pokryte również chrząstką. W stawie skroniowo-żuchwowym wyróżnia się ponadto krążek stawowy zrośnięty na obwodzie z torebką stawową. Opisywany staw umożliwia wykonywanie trzech rodzajów ruchów: obniżania i unoszenia żuchwy, wysuwania i cofania żuchwy oraz obrotu żuchwy. Za poszczególne ruchy żuchwy odpowiedzialne są mięśnie żwaczowe.

 

Mięśnie żwaczowe

Najsilniejszym mięśniem żwaczowym jest mięsień skroniowy. Jego zadaniem jest unoszenie żuchwy poprzez zaciskanie zębów. Tylne, poziome włókna tegoż mięśnia cofają żuchwę wysuniętą do przodu. Mięsień skroniowy rozpoczyna się na płaszczyźnie skroniowej, poniżej kresy skroniowej dolnej i  rozciąga się aż do tzw. grzebienia podskroniowego. Włókna zewnętrzne górnej jego części przyczepiają się do powięzi skroniowej. Mięsień skroniowy biegnie ku dołowi między łukiem jarzmowym a ścianą boczną czaszki i przyczepia się z obu stron do wyrostka dziobiastego żuchwy.

Kolejny z mięśni – mięsień żwacz to silny, prostokątny mięsień składający się z warstwy powierzchownej i głębokiej. Mięsień ten zaczyna się na kości jarzmowej i wyrostku jarzmowym szczęki, a kończy w okolicy kąta żuchwy na guzowatości żwaczowej. Czynnością mięśnia żwacza jest unoszenie żuchwy oraz współdziałanie przy wysuwaniu żuchwy.

Innym mięśniem żwaczowym jest mięsień skrzydłowy boczny. Skurcz jednostronny tego mięśnia wykonuje ruch boczny żuchwy w stronę przeciwną, natomiast równoczesny skurcz obu mięśni skrzydłowych bocznych wysuwa żuchwę do przodu. Mięsień ten leży w dole podskroniowym. Głowy mięśnia, górna i dolna, przyczepiają się do torebki stawu skroniowo-żuchwowego.

Wśród mięśni żwaczowych wymienia się również mięsień skrzydłowy przyśrodkowy, który odpowiada za unoszenie żuchwy przy współpracy z mięśniem żwaczowym oraz skroniowym. Wszystkie mięśnie żwaczowe unerwiane są przez włókna nerwu żwaczowego, gałąź nerwu żuchwowego.

 

Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego

Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego dotyczą nieprawidłowości w zakresie jego funkcjonowania i mogą być spowodowane przez różnorodne czynniki. Wśród przyczyn wymienia się: nieprawidłowości zgryzowe, zmiany w stawie skroniowo-żuchwowym, np. przemieszczenie krążka stawowego, nieprawidłową pozycję ciała podczas snu, stany zapalne narządu żucia, urazy narządu żucia. Do rozwoju dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego mogą prowadzić również czynniki psychologiczne, jak np. bruksizm (zaciskanie zębów) na tle nerwowym. Nieprawidłowa postawa ciała, problemy ortopedyczne także predysponują do zaburzeń funkcjonowania stawu. Do rozwoju zaburzeń czynności opisywanego stawu mogą przyczyniać się także inne czynniki, takie jak choroby genetyczne, nowotwory, czy choroby reumatologiczne.

 

Objawy dysfunkcji

Dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego posiada objawy najczęściej w postaci bólu, choć nie jest to jedyny objaw schorzenia. Typowe jest podwyższone napięcie mięśniowe, bolesność palpacyjna oraz zmęczenie. Często występuje też napięcie i ból w okolicy mięśni głowy i szyi, a także kończyn górnych, obręczy barkowej i kręgosłupa. Warto zaznaczyć, że objawy dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego często mylone są z innymi zaburzeniami ze względu na wydawać by się mogło, niespecyficzne objawy, jak np. migrenowe bóle głowy. Ponadto nierzadko zdarzają się również problemy o charakterze laryngologicznym, np. szumy uszne, zawroty głowy. Dysfunkcjom stawu skroniowo-żuchwowego towarzyszą także zjawiska akustyczne takie jak trzaskanie oraz zaburzenia ruchomości żuchwy, np. zaburzony tor odwodzenia żuchwy oraz trudności w rozwieraniu szczęk. Czasami stwierdza się także niespecyficzne objawy takie jak ból i zaczerwienie gardła czy występowanie zmian na błonie śluzowej podniebienia.

 

Autorka: Emilia Sypniewska

 

Bibliografia:

Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. (1989). Red. J. Sokołowska-Pituchowa. Warszawa.

Siebert B., Kamińska B. (2014): Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu stomatognatycznego. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 141-165.

Oleszek-Listopad J., Szymańska J. (2018): Dysfunkcja układu ruchowego narządu żucia – aktualny stan wiedzy. [W:] Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Tom 24. Nr 2, s. 82-88.

 

---

  

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj