Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
Telefony
Na rozwój mowy dziecka i jakość mowy w życiu dorosłym ma wpływ wiele czynników. Aby prawidłowo rozwijał się proces językowy niezbędny jest harmonijny rozwój ruchowy, psychologiczny, społeczny.
Niezwykle istotne są też biologiczne aspekty, takie jak m.in. prawidłowy słuch fizyczny oraz budowa narządów artykulacyjnych. Logopeda ocenia całościowo stan sprawności językowych i komunikacyjnych. Nieodłącznym elementem diagnozy logopedycznej jest ocena w jaki sposób pracują narządy artykulacyjne oraz czy nie jest wymagana wielospecjalistyczna interwencja. Logopeda ocenia m.in. budowę języka, wędzidełko języka oraz zgryz. Nieprawidłowości w budowie narządów artykulacyjnych wpływają bowiem na mowę. W niniejszym artykule skupię się na problemie wad zgryzu, który jest istotnym aspektem w toku rozwoju mowy.
Dysglosja
Zaburzenia mowy spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów artykulacyjnych nazywa się mianem dysglosji. Wady wymowy spowodowane wadą zgryzą mieszczą się zatem w obrębie tej kategorii zaburzeń mowy. Oznacza to, że zaburzania te mają charakter obwodowy, bo nie są spowodowane, np. uszkodzeniem struktur mózgowych, ani nie są też związane np. z czynnikami psychologiczno-społecznymi. Wady zgryzu określa się też jako zaburzenia pochodzenia organicznego, ponieważ występuje wówczas brak lub ograniczenie warunków anatomicznych do prawidłowego tworzenia artykulacji. Zgryz jest bowiem elementem składowym, który wpływa na jakość mowy człowieka. Nieprawidłowości w obrębie zgryzu powodują szereg logopedycznych konsekwencji.
Czym jest wada zgryzu?
Wada zgryzu to różnego rodzaju nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu jednego lub więcej elementów układu twarzowo-szczękowego. W obrębie tego mieszczą się zaburzenia związane z liczbą, budową oraz wielkością zębów. Uwzględnia się także tempo rozwoju zębów oraz zaburzenia wzajemnego stosunku obu łuków zębowych, które powodują wady zgryzowe. Wada zgryzu dotyczyć może tylko zębów i kości wyrostków zębodołowych szczęki lub być związana z czynnościowym przemieszczaniem się żuchwy. Może występować jako izolowana wada lub współwystępować z innymi, rozległymi zaburzeniami zespołu twarzowo-szczękowego.
Przyczyny wad zgryzu
Czynniki uszkadzające narząd żucia wpływają na obwodowy aparat artykulacyjny. Oznacza to, że nieprawidłowości w rozwoju narządu żucia wpływają na pracę języka, a tym samym powodują często wady zgryzu. Czynniki powodujące wady wymowy mogą pojawić się w okresie płodowym (np. w przypadku wrodzonych deformacji ustno-twarzowych), jednak większość z nich ma miejsce po narodzinach dziecka. Wśród takich przyczyn wyróżnić można, np. ssanie smoczka, które powoduje zaburzenia pionizacji języka (język leży wówczas na dnie jamy ustnej), co z kolei sprawia, że pojawia się artykulacja międzyzębowa. Nieprawidłowa pozycja języka przyczynia się do powstawania wad zgryzu.
Innym czynnikiem powodującym zaburzoną pracę języka, a tym samym mającym swój udział w powstawaniu wad zgryzu, jest infantylne połykanie (z językiem na dnie jamy ustnej). Również nieprawidłowy tor oddechowy (stale otwarta jama ustna), przyczynia się do braku pionizacji języka, a tym samym powoduje wady zgryzu. Zaburzenia toru oddechowego związane mogą być, np. z infekcjami górnych dróg oddechowych, alergiami lub nawykowym oddychaniem przez usta. Wśród innych przyczyn wad zgryzu wymienia się również wszelkie parafunkcje (np. ssanie kciuka), próchnicę i inne choroby zębów, infekcje wirusowo-bakteryjne, krzywice oraz wszelkie urazy w obrębie twarzowej części czaszki.
Rodzaje wad zgryzu
Analizując rodzaje wad zgryzu wyszczególnia się: płaszczyznę pośrodkową (na boki), płaszczyznę poziomą (na wysokość) oraz płaszczyznę czołową (kierunek przednio-tylny). W płaszczyźnie pośrodkowej zwraca się uwagę na zmiany anatomiczne we wzroście na szerokość: zgryzy krzyżowe i przewieszone. W zakresie płaszczyzny poziomej we wzroście na wysokość wymienia się zgryzy otwarte oraz głębokie. Natomiast w płaszczyźnie czołowej wyodrębnia się wady doprzednie i dotylne. Poszczególne wady zgryzu powodują określone konsekwencje artykulacyjne.
Wady zgryzu a wady wymowy
Wady zgryzu przyczyniają się do wadliwej artykulacji głosek. W zależności od rodzaju wady zgryzu oraz ich nasilenia występują wady wymowy. Najczęściej nieprawidłowości dotyczą wymowy głosek dentalnych, które wymagają zbliżania zębów do siebie (głoski szumiące, syczące i ciszące). Niepożądane zjawiska fonetyczne dotyczą przede wszystkim nieprawidłowych ruchów języka – głównie występuje międzyzębowość, czyli wsuwanie języka między zęby podczas artykulacji. Wadliwie może być także utworzona szczelina artykulacyjna. U osób ze zgryzem otwartym stwierdza się najczęściej międzyzębowość, w wymowie osób z doprzednią wadą zgryzu dorsalność (w artykulacji udział bierze grzbiet języka), zaś w dotylnej wadzie zgryzu występuje najczęściej przesunięcie lub zniekształcenie szpary artykulacyjnej.
Diagnoza logopedyczna
Logopeda ocenia stan sprawności językowych i komunikacyjnych z uwzględnieniem wszystkich czynników nań wpływających. Bardzo ważna jest ocena warunków anatomicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego. Badając wymowę poszczególnych głosek ważne jest ustalenie przyczyny wadliwej artykulacji. Dlatego też, niezbędne jest ocenienie narządu żucia pacjenta oraz jego warunków zgryzowych.
Należy jednak zaznaczyć, że jest to ocena wstępna, która powinna być potwierdzona oceną specjalisty, czyli ortodonty. Ortodonta ocenia szczegółowo warunki zgryzowe potwierdzając lub wykluczając konkretną wadę zgryzu. Ważne jest, aby logopeda pokierował pacjenta na konsultację specjalistyczną. W przypadku występowania wady wymowy spowodowanej wadą zgryzu niezbędne może okazać się leczenie ortodontyczne, np. w postaci założenia korekcyjnego aparatu ortodontycznego. Niekiedy ortodonta zaleca przed podjęciem leczenia, np. usprawnianie pionizacji języka, które jest zadaniem logopedy. Dlatego tak ważna jest współpraca logopedy i ortodonty, ponieważ leczenie wad zgryzu obejmuje działania medyczne niwelujące przyczyny oraz logopedyczne usuwające skutki w postaci wad wymowy.
Autorka: Emilia Sypniewska
Bibliografia:
Jastrzębowska G. (1996): Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii, filologii. Opole.
Konopska L. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadku osób z wadą zgryzu. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 627-655.
Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj
Umów się na wizytę
Wybierz specjalistę, u którego chcesz się poradzić: logopeda, neurologopeda, audiolog, trener emisji głosu i oddechu, psycholog, terapeuta Elektrostymulacji Logopedycznej
Tel.: +48 881 527 414