Diagnozowanie afazji

            W celu postawienia diagnozy afazji niezbędne jest badanie neurologiczne, które określi uszkodzenie mózgu. Ponadto bardzo istotne są wyniki badania neuropsychologicznego i logopedycznego. W diagnozowaniu ważne jest określenie czy występuje organiczne uszkodzenie centralnego układu nerwowego. 

W tym celu stwierdza się za pomocą neuroobrazowania jaka część mózgu została uszkodzona. W badaniu neuropsychologicznym ocenia się stan i sprawność funkcji poznawczych. Natomiast w badaniu logopedycznym należy określić występowanie deficytów językowych i komunikacyjnych.

 

Ocena logopedyczna

            Ocena logopedyczna pacjenta składa się z analizy dokumentacji medycznej, informacji z wywiadu i obserwacji, badania sprawności mowy i poziomu komunikacji. Analiza dokumentacji zawiera informacje o przebiegu schorzeń neurologicznych pacjenta, historii jego hospitalizacji oraz wynikach wszelkich badań lekarskich. Pozwala to  zapoznać się z rodzajem patomechanizmu uszkodzenia mózgu.

Wywiad logopedyczny powinien być przeprowadzony zarówno z chorym, jak i z jego rodziną. W wywiadzie tym określa się m.in. wykształcenie i zawód chorego, strukturę jego rodziny czy stan sprawności językowych przed zachorowaniem. Istotnym punktem oceny logopedycznej jest obserwacja pacjenta. Dzięki niej możliwe jest uzyskanie informacji, np. o stanie emocjonalnym chorego, o jego ogólnej orientacji w otoczeniu oraz o sposobach jego komunikacji z otoczeniem.

Najważniejszym punktem oceny logopedycznej pacjenta afatycznego jest badanie jego mowy. Obejmuje ono:

• ocenę mowy dialogowej - określenie, czy pacjent wchodzi w interakcję, rozumie pytanie, czy tworzy komunikaty słowne
• badanie mowy zautomatyzowanej - wymienianie dni tygodnia, liczenie do 10 itd.
• badanie powtarzania głosek, sylab, wyrazów, prostych oraz złożonych zdań - określenie czy chory potrafi powtarzać i jak długi ciąg słów jest w stanie powtórzyć
• badanie nazywania - określenie czy pacjent potrafi nazwać ogólnie znane zjawiska, nazwy przedmiotów, zwierząt itp.
• badanie rozumienia mowy - sprawdzenie czy chory rozumie treść słów i poleceń
• badanie pisania i czytania

Oprócz wyżej wymienionych składowych badania logopedycznego ważna jest także ocena toru oddechowego u pacjenta oraz stanu i sprawności narządów artykulacyjnych. Ponadto należy ocenić w jakim stopniu zostały zaburzone poszczególne podsystemy języka oraz z czego one wynikają (czy są wynikiem uszkodzenia mózgu, czy może spowodowane są np. wtórnym zaburzeniem, np. depresją). Ważne jest również określenie mocnych stron pacjenta. Ustalenie występujących deficytów oraz mocnych stron chorych z afazją pozwala na programowanie odpowiedniej terapii.

 

Postępowanie terapeutyczne

Terapia logopedyczna afazji powinna być dostosowana indywidualnie do stanu pacjenta. Celem terapii w zaburzeniach afatycznych jest przywrócenie (w miarę możliwości) utraconych funkcji językowych oraz usprawnianie ich. Należy wzbudzić w pacjencie motywację do ćwiczeń. W ramach metod wykorzystywanych w terapii wyróżnić można metody bezpośrednie i pośrednie. Metody bezpośrednie nastawione są na  ćwiczenia funkcji i czynności językowych za pomocą rezerw w uszkodzonej okolicy. Natomiast metody pośrednie mają za zadanie mobilizować chorego do podejmowania prób komunikowania się. Metody te są przydatne w przypadkach głębokiego zaburzenia afatycznego, któremu często towarzyszą także czynniki psychogenne, jak np. apatia i niechęć do kontaktu z innymi. W tym celu stosuje się ćwiczenia: wywoływania zautomatyzowanej wypowiedzi, co jest „furtką” do tworzenia w przyszłości spontanicznych komunikatów; ćwiczenia stymulujące, które motywują pacjenta do komunikacji poprzez nawiązywanie do jego osobistych zainteresowań i doświadczeń.

            Terapia logopedyczna powinna uwzględniać stan chorego: jego wiek, doświadczenia, wykształcenie, stan emocjonalny. Powrót do pełnej sprawności językowej z reguły możliwy jest tylko w pewnych przypadkach, ale intensywna i systematyczna terapia logopedyczna przynosi efekty. W zależności od typu afazji stosuje się różne metody i techniki. Istnieją jednak pewne ogólne zasady, którymi powinien kierować się terapeuta w trakcie pracy z pacjentem afatycznym.

 

Ogólne zasady terapii

W terapii logopedycznej pacjenta z afazją istotne jest określenie indywidualnych możliwości i rokowań. Istnieją jednak pewne uniwersalne wskazówki dla terapeuty, którymi warto się kierować. Przede wszystkim, jak wspomniano wcześniej, należy dostosować ćwiczenia do danego typu zaburzenia. Przykładowo, u pacjenta z afazją czuciową, który utracił możliwość rozumienia mowy, należy rozpocząć terapię od systematycznego zapoznawania chorego z bodźcem słuchowym, np. nazywać i pokazywać dany obiekt na obrazku.

Bardzo ważne jest jak najszybsze wdrożenie działań terapeutycznych, w myśl znanej zasady - im szybciej, tym lepiej. Pomaga to np. zminimalizować skutki psychogenne zaburzenia afatycznego. Kolejną ważną zasadą jest wykorzystywanie mocnych stron pacjenta oraz korzystanie z jego możliwości kompensacyjnych. Wzbudza to motywację w pacjencie i daje nadzieję na poprawę swojego stanu. Bardzo ważna jest postawa terapeuty, który powinien wykazywać się dużą cierpliwością i życzliwością. Należy doceniać każdy najmniejszy progres w terapii i dawać pacjentowi poczucie sprawstwa. Oznacza to, że w terapii ważny jest aktywny udział chorego, jego zaangażowanie.

Terapeuta powinien nauczyć pacjenta także samodzielnego wykonywania ćwiczeń, aby mógł wykonywać je także wtedy, gdy nie ma akurat dostępu do fachowej opieki. Istotną zasadą jest dobór właściwego materiału do zajęć terapeutycznych. Terapeuta korzysta z różnorodnych pomocy: obrazków, labiogramów, książki z ćwiczeniami itd. Materiał wykorzystywany w ćwiczeniach musi być dostosowany do trudności, z jakimi zmaga się chory. Należy pamiętać, aby materiał ten nie był zbyt infantylny oraz był przydatny w życiu codziennym (np. ćwicząc określone słowa trzeba pamiętać, czy słowa te przydadzą się pacjentowi na co dzień).

Warto podkreślić, że niezwykle istotna jest elastyczność w toku prowadzenia terapii. Oznacza to czasem potrzebę zmiany obranego kierunku terapii (np. po wnikliwej obserwacji pacjenta w toku terapii może wyłonić się inny obraz zaburzeń). Nierzadko zdarza się potrzeba zmiany materiału ćwiczeniowego. Ponadto należy monitorować stale postępy w terapii i podążać za nimi.

Terapia logopedyczna pacjenta afatycznego jest działaniem z reguły długotrwałym i powinna być czyniona systematycznie. Zaangażowanie i motywacja pacjenta połączona z profesjonalnym podejściem i wiedzą terapeuty może przynieść zadowalające efekty, które pomogą pacjentowi znowu odnaleźć się w świecie komunikacji.

 

Autorka: Emilia Sypniewska

 

Bibliografia:

Maruszewski M. (1974): Chory z afazją i jego usprawnianie. Warszawa.

Panasiuk J. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadkach afazji. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 869-919.

 

  

---

  

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj