Tajemniczy termin będący tytułem niniejszego artykułu oznacza najogólniej zaburzenia połykania. Logopedia jako interdyscyplinarna nauka zajmuje się zaburzeniami mowy, które spowodowane są różnorodnymi przyczynami. Nie sposób niwelować trudności komunikacyjnych bez uwzględniania czynników ich wywołujących. 

Na prawidłową artykulację wpływa bowiem wiele zależnych od siebie elementów. Niebagatelne znaczenie mają tzw. funkcje prymarne, takie jak: oddychanie, żucie, gryzienie czy właśnie połykanie, będące tematem tego artykułu.

Jak przebiega połykanie?

Połykanie jest złożonym procesem, w który zaangażowane są jama ustna, gardło oraz przełyk. Czynność połykania obejmuje przyjęcie pokarmu oraz uformowanie i przeniesienie kęsa z jamy ustnej do żołądka. Odbywa się to w pewnych etapach.

Faza ustna obejmuje część przygotowawczą i właściwą, tj. przeżucie i uformowanie kęsa pokarmowego oraz przeniesienie go ruchami języka do cieśni gardła. Następnie w fazie gardłowej, poprzez skurcz zwieraczy gardła, dochodzi do powstania fali perystaltycznej, która powoduje przesuwanie kęsa pokarmowego w kierunku przełyku. Dzieje się to niezależnie od woli człowieka. W kolejnej, ostatniej fazie procesu połykania, tzw. fazie przełykowej ma miejsce przesuwanie treści pokarmowej do żołądka. Na tym etapie kęs przemieszczany jest do wpustu poprzez pierwotną falę perystaltyczną. Wtórna fala oczyszcza natomiast śluzówkę przełyku z pozostałości pokarmowych. Przemieszczanie pokarmów stałych następuje powoli, a płynów w szybkim tempie.

Za czynności połykania odpowiedzialne są ośrodki nerwowe zlokalizowane w przedniej części rdzenia przedłużonego w okolicy jądra samotnego i dwuznacznego.

 

Co to jest dysfagia?

Dysfagia to zaburzenia połykania spowodowane różnymi przyczynami: nieprawidłowościami mechanicznymi lub nerwowo-mięśniowymi w obrębie jamy ustnej, gardła i przełyku. Dysfagia może być zaburzeniem trwającym stale lub przemijającym. Dotyczyć może każdej fazy połykania. Wyróżnia się najczęściej: dysfagię górną (ustno-gardłową) oraz dolną (przełykową).

Dysfagia ustno-gardłowa najczęściej spowodowana jest zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi, zaś dysfagia przełykowa uwarunkowana jest z reguły zaburzeniami organicznymi.

 

Jakie są przyczyny dysfagii?

Jak wspomniałam wcześniej, istnieją różne przyczyny występowania zaburzeń połykania. Wśród przyczyn organicznych wymienia się m.in.: zmiany nowotworowe w obrębie jamy ustnej i gardła, wady rozwojowe oraz uszkodzenia nerwów po wszelkich urazach.

Dysfagia spowodowana może być uszkodzeniem nerwów czaszkowych i nerwów ze splotu szyjnego, np. na skutek guzów szyi. Jedną z najczęstszych przyczyn dysfagii  jest także udar mózgu. Zaburzenia połykania towarzyszą również takim schorzeniom neurologicznym jak: choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane czy zapalenie mózgu.

Dysfagia może mieć także podłoże psychiczne. Ma to miejsce np. w silnym lęku przed zakrztuszeniem się, który uniemożliwia połykanie czy np. w depresji.

 

Objawy dysfagii

Dysfagia posiada pewne charakterystyczne objawy. U chorego można bowiem zauważyć: powolne przyjmowanie pokarmu, męczliwość w trakcie jedzenia, trudności z synchronizacją połykania i oddychania, niechęć do jedzenia, ślinotok czy wielokrotne przełykanie pokarmu. Na dysfagię może wskazywać także utrata wagi, częste infekcje układu oddechowego, dyskomfort w gardle czy występowanie kaszlu podczas spożywania pokarmu czy picia płynu.

Zaburzenia połykania mogą przybierać różne postaci kliniczne. Wyszczególnia się:

• ślinienie - wyciek śliny wraz z pokarmem na zewnątrz (spowodowane niepełnym domknięciem warg),
• przeciek - przemieszczanie się treści pokarmowej do gardła dolnego przed wywołaniem odruchu połykania,
• penetracja krtaniowa - przemieszczanie się śliny z cząstkami pokarmu do krtani,
• aspiracja - zaciekanie śliny z cząstkami pokarmowymi do tchawicy i podgłośni,
• retencja - gromadzenie się cząstek pokarmowych w jamie ustnej,
• regurgitacja - zwracanie części kęsa pokarmowego do gardła, krtani lub jamy ustnej.

 

Z wyżej wymienionych postaci klinicznych szczególnie niebezpieczna jest aspiracja, która powoduje często powracające stany zapalne płuc. Wystąpienie aspiracji zależne jest od obecności lub braku odruchu kaszlowego.

 

Terapia dysfagii

Terapia dysfagii opiera się na tym, aby umożliwić choremu skuteczne odżywianie się przy zachowaniu odruchów obronnych i ochrony dróg oddechowych. Techniki rehabilitacji zależne są od przyczyn powstania dysfagii.

W proces terapeutyczny zaangażowani są różnorodni specjaliści, m.in. laryngolog, foniatra, gastroenterolog, pielęgniarka, dietetyk oraz logopeda. Bywa, że ulgę przynosi leczenie farmakologiczne, jak np. w przypadku chorób gardła czy choroby Parkinsona. Niekiedy konieczne jest także leczenie operacyjne.

W większości przypadków nieodłącznym i podstawowym elementem terapii są ćwiczenia połykania. Mają one na celu nauczenie chorego kontroli przepływu pokarmu przy ograniczeniu zachłystywania się. Są to tzw. Ćwiczenia wyrównawcze, które nie mają wpływu na fizjologiczny proces połykania. W ramach tego typu ćwiczeń stosuje się, np. zmianę ułożenia głowy i całego ciała w trakcie przyjmowania pokarmów, usprawnianie świadomości czucia w obrębie jamy ustnej, zmiany konsystencji i objętości pokarmu. Ćwiczenia muszą być dobrane indywidualnie, powinny uwzględniać stan zdrowia pacjenta oraz jego możliwości psychofizyczne. Natomiast w zakresie ćwiczeń terapeutycznych stosuje się takie ćwiczenia, które mają za zadanie modyfikować mechanizm czynności połykania. Tu właśnie wykorzystuje się ćwiczenia logopedyczne, takie jak: ćwiczenia języka, warg, żuchwy oraz krtani. Ich celem jest czuciowe i termiczne uaktywnianie odruchu połykania. Ponadto stosuje się techniki ułatwiające wykonanie połknięcia poprzez świadomą kontrolę tej czynności. Najczęściej w tym celu stosuje się: połknięcie nadgłośniowe, połknięcie ponadnagłośniowe oraz manewr Mandelsohna, czyli podciągnięcie krtani i otwarcie dolnego zwieracza gardła w czasie połykania.

Intensywna i interdyscyplinarna terapia dysfagii daje pacjentowi szansę na poprawę stanu zdrowia i funkcjonowania. Połykanie jako funkcja prymarna jest niezbędna dla pobierania pokarmu, ale zaburzenia tej funkcji wywołują także nieprawidłowości oddechowe, fonacyjne, co z kolei przekłada się także na mowę pacjenta. Dlatego przy tego rodzaju trudnościach ważne jest kompleksowe i wielospecjalistyczne oddziaływanie.

  

Autorka: Emilia Sypniewska

 

 

Bibliografia:

Narożny W., Szmaj M. (2014): Zaburzenia mowy w dysfagii. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., Kaczorowska-Bray K. Gdańsk, s. 176-184.

Obrębowski A., Wiskirska-Woźnica B., Obrębowska Z. (2012): Zaburzenia połykania w praktyce neurologopedycznej. [W:] Wprowadzenie do neurologopedii. Red. A. Obrębowski. Poznań, s. 369-375.

Wiskirska-Woźnica B., Obrębowski A., Żebryk-Stopa A. (2012): Rehabilitacja zaburzeń połykania. [W:] Wprowadzenie do neurologopedii. Poznań, s. 375-381.

 

 

  

---

  

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj