Najważniejszym narządem artykulacyjnym jest twór mięśniowy znajdujący się na dnie jamy ustnej, czyli język. Jego większą część stanowi trzon, który zwężając się do przodu przechodzi w koniec języka, tzw. apex. Na trzonie znajduje się grzbiet języka oraz krótsza powierzchnia dolna. Tylna, mniejsza część języka skierowana do gardła to nasada. Język pokryty jest delikatną i cienką błoną śluzową o różowym kolorycie.

Język jako twór mięśniowy charakteryzuje się dużą elastycznością ruchów. Dzięki temu może spełniać swoje funkcje, począwszy od tych prymarnych, jak np. ssanie, po te najbardziej złożone jak mowa. Budowa i funkcjonowanie języka są bardzo istotne dla rozwoju mowy. Wśród przyczyn wad wymowy wymienia się bowiem często nieprawidłową budowę języka lub jego ograniczoną sprawność. Spowodowane to może być np. makroglosją – przerostem języka, lub mikroglosją – jego niedorozwojem. Bardzo często na niską sprawność języka wpływa również wędzidełko.

 

Czym jest wędzidełko języka?

Wystarczy wziąć do ręki małe lusterko, otworzyć szeroko usta i unieść język za górne zęby, aby zauważyć cienką linię pod językiem. Jest to wędzidełko języka, czyli fałd błony śluzowej, która łączy dolną część języka z dnem jamy ustnej. Struktura ta jest bardzo istotna dla ruchomości języka. Przez wiele lat temat wędzidełka języka i jego wpływu na mowę był w logopedii spychany na margines. Powszechnie uważano, że wędzidełko albo zupełnie nie wpływa na pracę języka albo może stanowić tylko niewielką przeszkodę, którą da się zniwelować ćwiczeniami. Dziś wiadomo już, że nie jest to prawda. Wędzidełko języka ma duże znaczenie dla sprawności języka. Zbyt krótkie ogranicza ruchomość języka i zaburza jego pracę.

 

Skrócone wędzidełko języka

Skrócone wędzidełko języka nazywane jest ankyloglosją. W zależności od tego jak bardzo skrócone jest wędzidełko, ogranicza ono nieznacznie, średnio lub znacznie ruchomość języka w funkcjach prymarnych i artykulacji. Skrócone wędzidełko języka nie rozciąga się w trakcie ćwiczeń logopedycznych. W takim przypadku zalecany jest zabieg frenotomii, czyli przecięcia wędzidełka.

 

Objawy skróconego wędzidełka języka  

Jak wspomniałam wcześniej, wędzidełko wpływa na pozycję i ruchy języka. Już u noworodków można zauważyć, że skrócone wędzidełko powoduje trudności z pobieraniem pokarmu oraz ssaniem piersi. Nieefektywne ssanie piersi przez dziecko może powodować odczuwanie bólu przez matkę. Skrócenie wędzidełka powoduje trudności w pionizacji języka, co skutkuje językiem „lężącym” na dnie jamy ustnej. Wpływa to na nieprawidłowy sposób połykania, a w późniejszym okresie życia dziecka występują często także trudności z żuciem i gryzieniem.

Nieprawidłowe położenie języka przyczynia się ponadto do powstawania wad zgryzu, bo bardzo często występuje u dziecka wsuwanie języka między zęby. Przyczynia się to z kolei do zaburzonej, międzyzębowej artykulacji.

Skrócone wędzidełko języka powoduje szereg wad wymowy. Przez niedostateczną pionizację języka utrudnione lub niemożliwe jest realizowanie głosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż, l, r oraz głosek przedniojęzykowych t, d, n. Wadliwa artykulacja może dotyczyć też głosek środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź, ponieważ wymaga ona umiejętności unoszenia środka języka do podniebienia, co utrudnione jest przez skrócone wędzidełko. Podczas prób diagnostycznych zauważa się ogólną słabą motorykę języka, a także często występuje kompensacja jego ruchów przez żuchwę. Dziecko ma problem z wykonywaniem ćwiczeń artykulacyjnych – zdarza się, że podczas takich ćwiczeń odczuwa nawet ból.

 

Diagnoza skróconego wędzidełka

Bardzo ważne jest jak najszybsze zdiagnozowanie skróconego wędzidełka. Najlepiej, gdy zabiegowi przecięcia wędzidełka poddawane są już noworodki i niemowlęta. Zabieg frenotomii (o ile nie ma przeciwskazań) może być wykonany jednak w każdym wieku.

Do logopedy często trafiają dzieci w różnym wieku, które wymagają leczenia ankyloglosji. Warto zaznaczyć jednak, że sam zabieg bez działań terapeutycznych w postaci intensywnych ćwiczeń nie przyniesie zadowalających efektów. Zdarza się także, że należy zabieg powtórzyć.

Logopeda ocenia stan i sprawność narządów artykulacyjnych. To w jaki sposób pracuje język w dużej mierze zależy od stanu jego wędzidełka, a więc nieodzownym elementem diagnozy logopedycznej jest ocena wędzidełka języka. W tym celu logopeda sprawdza pracę języka w nieartykulacyjnych czynnościach (np. w połykaniu) oraz w artykulacji. W ocenie ruchów języka niezwykle pomocne są próby opracowane przez prof. Barbarę Ostapiuk, które oceniają kształt języka, zakres jego ruchu oraz pozycję żuchwy wobec szczęki. Próby te obejmują:

• unoszenie szerokiego języka za górne siekacze przy maksymalnie opuszczonej żuchwie,
• unoszenie szerokiego języka za górne siekacze na szpatułce umieszczonej poprzecznie pod przednią częścią języka przy maksymalnie opuszczonej żuchwie,
• zakrywanie górnej wargi końcową częścią szerokiego języka przy swobodnie rozchylonych wargach,
• sięganie końcem języka za ostatni ząb dolnego łuku zębowego,
• wysuwanie języka na brodę przy maksymalnym odwodzeniu żuchwy.

 

Na podstawie wyżej wymienionych prób można stwierdzić, czy wędzidełko języka jest w normie czy może skrócone: nieznacznie, średnio lub znacznie.

 

Terapia ankyloglosji

Podstawowym działaniem w przypadku skróconego wędzidełka języka jest frenotomia. Ważne jest jednak odpowiednie przygotowanie do zabiegu. Należy wykonywać specjalny masaż logopedyczny zarówno przez zabiegiem, jak i po zabiegu. Istotne są ćwiczenia artykulacyjne pionizujące język (np. unoszenie języka za górne zęby czy kląskanie). Tego typu ćwiczenia stosuje się także przed i po frenotomii. Po operacyjnym leczeniu ankyloglosji wdraża się ćwiczenia, których celem jest nauka nowych ruchów języka. Bardzo ważne jest wykształcenie umiejętności pionizowania szerokiego języka (tzw. pozycja kobry), ponieważ jest to naturalna pozycja języka w spoczynku. Prawidłowa pozycja języka wpływa na funkcje prymarne oraz mowę, dlatego tak istotne jest intensywne i systematyczne wykonywanie ćwiczeń języka po zabiegu.

 

 

Autorka: Emilia Sypniewska

 

 

Bibliografia:

Ostapiuk B. (2014): Ankyloglosja jako przyczyna artykulacyjnych trudności. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray.  Gdańsk, s. 186-210.

Ronin-Walknowska E. (2014): Rozwój języka i jego funkcji w życiu płodowym. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 47-60.

 

  

---

  

Pełna lista naszych szkoleń: kliknij tutaj