Głos jest naturalną właściwością człowieka, jednak są tacy, którzy z głosu korzystają o wiele częściej, niż tylko w przypadkach komunikowania się z otoczeniem. Są to osoby, dla których głos jest narzędziem pracy i one głównie powinny pamiętać o stworzeniu optymalnych warunków dla pracy głosem, a także o właściwej higienie głosu, która stanowi profilaktykę wszelkich chorób aparatu głosowego.

 

1. O pracy głosem słów kilka

Głos jest naturalną właściwością człowieka, jednak są tacy, którzy z głosu korzystają o wiele częściej, niż tylko w przypadkach komunikowania się z otoczeniem. Są to osoby, dla których głos jest narzędziem pracy, przede wszystkim: nauczyciele, aktorzy, prawnicy, duchowni, pracownicy call center. Głównie te osoby powinny pamiętać o stworzeniu optymalnych warunków dla pracy głosem, a także o właściwej higienie głosu, która stanowi profilaktykę wszelkich chorób aparatu głosowego.

 

1.1 Budowa i działanie narządu głosu

Struny głosowe będące źródłem dźwięku znajdują się w krtani, dlatego to ona jest miejscem wzniecania dźwięku.

Krtań (larynx) zbudowana jest z dziewięciu chrząstek – trzy z nich są nieparzyste: pierścieniowata, tarczowa i nagłośnia, natomiast trzy są parzyste: chrząstki Santoriniego, klinowate (Wrisberga) oraz nalewkowe. Czasem zdarza się, że występują chrząstki drobne zwane trzeszczkowa tymi. Chrząstki – tarczowa i pierścieniowa, a także pierścieniowa i nalewkowate połączone są ze sobą więzadłami i stawami, dzięki czemu krtań ma ułatwioną ruchliwość.

Centralną część krtani stanowią dwie struny głosowe (ligamenta vocalia). Struna głosowa zbudowana jest z więzadła głosowego, mięśnia głosowego, tkanki łącznej, naczyń, nerwów i błony śluzowej, która jest przesuwalna w stosunku do podłoża (Pruszewicz1992, s. 31). Długość struny głosowej jest zróżnicowana: u noworodka wynosi 0,7 cm, u kobiet 1,6 – 1,8, u mężczyzn 2,0 – 2,4 (Zaleska-Kręcicka 1998, s.209).

Obracające się chrząstki nalewkowate, sprawiają, że struny głosowe rozsuwają się na boki oraz przesuwają się do środka. Oddychanie powoduje, że struny głosowe są od siebie oddalone, natomiast podczas fonacji zbliżają się do siebie, tym samym zamykając głośnię.

                          Zdrowe struny głosowe podczas fonacji



Zdrowe struny głosowe podczas oddychania

 

            Ważnym elementem organizmu ludzkiego, uczestniczącym w tworzeniu się głosu, jest układ oddechowy. Zbudowany jest z dolnej i górnej części. Dolne drogi oddechowe to jama nosowa (cavum nasi)i gardło (pharynx), górne drogi oddechowe stanowią: krtań (larynx), tchawica (trachea) i oskrzela (bronchi). Powietrze, w procesie oddychania, dostaje się przez nos do dróg oddechowych (w przypadku niedrożności nosa pobierane jest przez usta). Dalej przechodzi przez gardło oraz krtań, będącą jego przedłużeniem i wędruje dalej przez tchawicę, oskrzela, aż do płuc. Ta droga przebyta przez powietrze to wdech. Powietrze wydychane przechodzi przez elementy układu oddechowego dokładnie w odwrotnej kolejności. Gdy napotka na drodze oddalone od siebie struny głosowe (przy wdechu i przy wydechu) i szeroko rozwartą głośnię, dźwięk nie powstanie. Natomiast, gdy struny głosowe są zwarte (przy wydechu), powstaje dźwięk.

            Przepona to mięsień, który oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Jest bardzo aktywnym mięśniem. Pracuje między klatka piersiową a jamą brzuszną, zmieniając ich rozmiary w zależności od potrzeb.

            U człowieka występują różne typy oddychania. Uzależnione są od aktywności mięśni oddechowych :

• oddychanie szczytowe (obojczykowo-żebrowe) – polega na aktywności mięśni żebrowych i mięśni mostka przy braku aktywności dolno żebrowych oraz przepony; widoczne jest unoszenie ramion; jest to oddech płytki, nawet wadliwy;
• oddychanie piersiowe (żebrowe) – uaktywnia mięśnie dolno żebrowe; na skutek ich pracy żebra unoszą się do góry;
• oddychanie brzuszne (przeponowe) – przeważa praca przepony; wskutek jej obniżania klatka piersiowa powiększa swoje rozmiary; pracę przepony obserwuje się po ruchach brzucha;
• oddychanie żebrowo-brzuszne (żebrowo-przeponowo-brzuszne lub całościowe) – biorą w nim udział wszystkie mięśnie oddechowe; oddech najlepszy, najzdrowszy – poprawia wentylację pęcherzyków płucnych, w fonacji pozwala na uzyskanie najlepszych parametrów.

Aby barwa dźwięku została wzmocniona, konieczny jest udział rezonatorów. Już w krtani dźwięki fonowane zostają wzmocnione przez chrząstki krtaniowe. Następnie są przekazywane na chrząstki tchawicy, dalej oskrzeli. Do udziału w rezonansie zdolne są również kości mostka, obojczyka i żeber.

Z powyższych rozważań wynika, że do wytworzenia mowy, również śpiewu, potrzebna jest komplementarność działania mechanizmu drgającego, podgłośniowego ciśnienia wydechowego oraz przestrzeni rezonansowej klatki piersiowej oraz gardła, jamy ustnej i nosowej. Istnieją różne teorie powstawania głosu: mioelastyczna, kloniczna i aerodynamiczna. Niezależnie od nich należy zdawać sobie sprawę z tego, że narząd głosu wymaga odpowiedniej pielęgnacji, zapewnienia optymalnych warunków pracy, zwłaszcza, gdy służy jako podstawowe narzędzie pracy.

 

2. Najczęściej spotykane choroby narządu głosu

2.1 Chrypka. To zmiana barwy głosu na niższy, twardy, o nieczystej intonacji. Chrypka (dysfonia) – zmiana barwy głosu na twardy, niższy, bezdźwięczny, o nieczystej intonacji; może być spowodowana nagromadzeniem śluzu na więzadłach głosowych, obrzękiem strun głosowych lub niewydolnością mięśnia głosowego. Czasem powodem chrypki może być nagromadzenie śluzu na wiązadłach głosowych, wówczas odkaszlnięcie wystarczy, aby usunąć uczucie chrypki.

2.2 Bezgłos (afonia). Zanik głosu spowodowany niedowładem mięśni krtaniowych.

2.3 Niedomykalność strun głosowych (niewydolność głośni). Struny głosowe nie stykają się na całej powierzchni, co powoduje powstanie szczeliny, przez którą przedostaje się powietrze nie zmienione w falę dźwiękową; może być spowodowana niewydolnością wynikającą z zaburzeń psychofizjologicznych i różnorakich przeczulic lub niewydolnością będącą objawem zmęczenia głosu na skutek przeciążenia czynnościowego aparatu głosowego.

2.4 Guzek śpiewaczy (nodulus chorda vocalis). Inaczej guzek krzykaczy; ma postać zgrubienia na brzegu struny głosowej; zwykle występuje symetrycznie na obydwu strunach głosowych, powstaje na skutek nadmiernego zwierania strun głosowych.

2.5 Zapalenie krtani (laryngitis acuta). Schorzenie powierzchniowej błony śluzowej krtani, pojawia się w wyniku przegrzania, przeziębienia lub jako następstwo zapalenia gardła lub anginy ropnej; objawy: chrypka, bolesne pieczenie w obrębie krtani, poczucie suchości i podwyższona temperatura ciała.

2.6 Przewlekłe zapalenie krtani (laryngitis chronica). Zazwyczaj jest następstwem nieleczonego zapalenia krtani; objawia się polipami (szaro zabarwione zgrubienia) na błonie śluzowej

2.7 Alergiczne choroby krtani. Objawy podobne jak przy zapaleniu krtani i przewlekłym zapaleniu krtani; symptomy te nie ustępują po zastosowaniu typowych procedur medycznych procedur, mają charakter stały, nasilają się przy zwiększonej aktywności alergenów .

 

3. Profilaktyka chorób narządu głosu

Biorąc pod uwagę wyżej zaprezentowane schorzenia, należy położyć nacisk na profilaktykę. To dziki niej człowiek może uniknąć wielu kłopotów ze strony narządu głosu. Tutaj trzeba zwrócić szczególną uwagę na czynniki, które wpływają na powstawanie patologicznych stanów narządów głosu. Zostały wymienione poniżej.

3.1. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STANY PATOLOGICZNE NARZĄDU GŁOSU:

1. Zewnętrzne: lata zatrudnienia, niedostateczne kwalifikacje zawodowe, specjalność, warunki pracy, nawyki, schorzenia dróg oddechowych, nadwrażliwość błony śluzowej na czynniki mechaniczne i fizyczne, predyspozycje do obrzęków i krwawień śródtkankowych.
2. Wewnętrzne: wiek, ogólna budowa ciała, stan słuchu, jakość narządu głosowego, kin estetyka, usposobienie i zachowanie emocjonalne.

Wśród czynników, wywołujących patologiczne stany narządu głosu są te, które z zewnątrz wpływają na stan aparatu głosowego oraz te, które nazwać można warunkami/czynnikami osobniczymi – wewnętrzne. Oczywiście należy pamiętać, że pojedynczy czynnik nie powoduje chorób, dopiero ich sprzężenie może wywołać stany chorobowe. Na przykład, osoba pracująca wiele lat głosem może mieć doskonałe kwalifikacje zawodowe, na które składa się umiejętność właściwej pracy głosem, że nie będzie zapadała na żadne choroby. Wśród osób badanych pojawiały się takie przypadki. Były również młode osoby, pracujące od 5 do 10 lat w zawodzie nauczyciela, które uskarżały się na ciągłe problemy głosowe – chrypka, częste zapalenia krtani (kilka razy w ciągu roku szkolnego). Z wywiadu wynikało, że u tych osób najczęściej występującymi czynnikami, które powodują choroby, są: schorzenia dróg oddechowych (osoby te są podatne na wszelkiego rodzaju infekcje dróg oddechowych oraz zapadają na częste przeziębienia), warunki pracy (niedostateczna wilgotność pomieszczeń, w których pracują, zbyt niska temperatura zimą – poniżej 18 stopni, a zbyt wysoka latem – nawet ok. 28 stopni), a także niewystarczająca wiedza na temat prawidłowej emisji głosu, a co za tym idzie nieumiejętność właściwego posługiwania się głosem (u osób badanych przeważają oddech szczytowy i piersiowy). Do niewłaściwej emisji dochodzi również w wyniku stanów emocjonalnych, nad którymi ankietowani nie umieją zapanować. Niepokój przejawia się zwykle w drżeniu głosu. Zauważono, że na złą barwę głosu, osłabienie natężenia i męczliwość ma wpływ świadome obniżenie głosu. U mężczyzn jest to podyktowane podświadomą chęcią wzmocnienia „męskiego” wizerunku i autorytetu, natomiast kobiety, w ten sposób chcą zdobyć większe zaufanie rozmówcy. Większość osób płaci za to pogorszeniem kontroli nad oddychaniem oraz wzmożonym napięciem mięśni szyi i żwaczy. Może występować również uczucie bólu w okolicy krtani.

 

3.2. Optymalne warunki pracy głosem

Pracując głosem, należy pamiętać o zapewnieniu sobie właściwych warunków pracy. Pozwoli to na utrzymanie aparatu głosowego w sprawności przez lata, w innym przypadku może spowodować, że aparat głosowy ulegnie stanom patologicznym.

OPTYMALNE WARUNKI PRACY GŁOSEM:

1. Temperatura 18 – 21 stopni
2. Wilgotność 60 – 70 % (w pomieszczeniach ogrzewanych rzadko przekracza 45 %)
3. Brak zanieczyszczenia (zanieczyszczenie może powodować alergie)
4. Brak hałasu (hałas zwiększa głośność podczas fonacji, a tym samym naraża struny głosowe na nadmierne ściskanie)
5. Obowiązkowe kontrolne badania medyczne

Poniżej zaprezentowano kilka ważnych reguł dotyczących higieny głosu , których przestrzeganie uchroni, osoby pracujące zawodowo głosem, od chorób narządu głosu.

DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE ZAPOBIEGAJĄCE CHOROBOM GŁOSU:

• nawilżanie strun głosowych (oraz całego organizmu) – picie wody mineralnej, herbat owocowych i ziołowych, stosowanie nawilżających aerozoli oraz środków farmakologicznych sprzyjających nawilżeniu
• unikanie nadużywania alkoholu, nikotyny oraz kofeiny
• stosowanie leków odwadniających tylko w sytuacjach koniecznych
• stosowanie inhalacji parowych
• panowanie nad stanami emocjonalnymi, gdyż mogą prowadzić do braku kontroli nad procesem oddychania, napięcia żwaczy i mięśni szyi oraz bólu w okolicy krtani
• opanowanie technik prawidłowej emisji głosu

 

3.3. Ćwiczenia prawidłowej emisji głosu

      Bardzo ważnym sposobem prewencji chorób głosu jest ćwiczenie właściwej techniki emisji głosu. Do najważniejszych ćwiczeń należy zaliczyć: oddechowe oraz oddechowo-fonacyjne, które pomagają kształtować nawyk posługiwania się oddechem całościowym. Ponadto wyróżnia się ćwiczenia artykulacyjne i dykcyjne, których celem jest praca nad usprawnieniem narządów artykulacyjnych oraz estetyką wypowiedzi.

Zasady ogólne dotyczące ćwiczeń oddechowych

• ćwiczenia należy wykonywać przynajmniej dwa razy dziennie,
• ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub przynajmniej godzinę po posiłku,
• przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych należy rozluźnić mięśnie szyi (swobodne skręty głowy w prawo i w lewo, ruch okrężny głową, chowanie głowy w ramionach),
• podczas ćwiczeń należy zachować swobodną pozycję ramion i barków (bez czynnego unoszenia ramion),
• podczas ćwiczeń nie należy odchylać głowy do tyłu; głowa powinna być lekko pochylona do przodu,
• nigdy nie należy wydychać całego nabranego powietrza.

Do ćwiczeń na tekście można wykorzystać dowolny tekst bądź skorzystać z jednego z opracowanych specjalnie do tego celu. Na przykład bajka będąca ćwiczeniem na wydłużenie fazy wydechowej (cyfry oraz znaki V oznaczają miejsca na oddech):

O gruszce (bajka ludowa z okolic Sieradza)

1. Stworzył Pan Bóg gruszkę, żeby gruszki dała. V
2. Gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
3. Stworzył Pan Bóg kozę, żeby gruszki trzęsła. V
4. Koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać,
   gruszki nie chcą lecieć. V
5. Stworzył Pan Bóg psa, żeby kozę kąsał. V
6. Pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
7. Stworzył Pan Bóg kija, żeby psa walił. V
8. Kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
9. Stworzył Pan Bóg ogień, żeby kija spalił. V
10. Ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać,
    gruszki nie chcą lecieć. V
11. Stworzył Pan Bóg wodę, żeby ogień zalała. V
12. Woda nie chce ognia zalać, ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V
13. Stworzył Pan Bóg wołu, żeby wodę wypił. V
14. Wół nie chce wody wypić, woda nie chce ognia zalać, ogień nie chce kija spalić, kij nie chce psa walić, pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce gruszek trząsać, gruszka nie chce gruszek dać, gruszki nie chcą lecieć. V

4. Higiena osobista a higiena głosu

Aparat głosowy jest jedną z części organizmu ludzkiego, dlatego ważne dla niego jest zdrowie w rozumieniu holistycznym jako właściwe działanie całego organizmu. Ważna jest higiena osobista, która uwzględnia proporcje pomiędzy czasem na pracę, posiłki, sen, odpoczynek i rozrywkę. Zatem dbanie o zdrowie całego organizmu, powoduje, że dbamy również o narząd głosu, zapewniając mu sprzyjające warunki pracy oraz przeciwdziałając chorobom.

Dla osób pracujących głosem, pomocne w dbaniu o głos będzie:

• Płukanie gardła (ciepły rumianek)
• Picie (woda mineralna, herbata prawoślazowa, rumiankowa, kawa z mlekiem)
• Farmakologia (Isla, Magnez z witaminą B6, Glosal, witamina A+E)
• Gimnastyka narządu głosu

 

5. Wnioski

Choroby głosu to przypadłość nie tylko osób, które na co dzień zawodowo posługują się nim w swojej pracy. Zdecydowanie rzadziej występują, u tych, którzy przestrzegają zasad higieny ogólnej, a w szczególności higieny aparatu artykulacyjnego. Prowadzone badania pozwalają stwierdzić, że bardzo ważna jest świadomość w zakresie higieny głosu, której często brakuje nawet „zawodowcom”. Najważniejszymi elementami higieny głosu są: dostosowywanie warunków pracy do potrzeb, analiza czynników zewnętrznych i wewnętrznych i w miarę możliwości eliminacja tych niesprzyjających głosowi. Bardzo ważne jest nabywanie umiejętności właściwej techniki pracy głosem poprzez ćwiczenia oddechowe, oddechowo-fonacyjne, aparatu artykulacyjnego oraz dykcyjne.

 

Autorki: Sylwia Zasada logopeda, trener głosu, instruktor oddechu,

Anita Kołodziej-Karska, dr n. med. specjalista chirurgii ogólnej

 

 

Literatura:

• Sipowicz J., „Ja i mój głos”, 2009.
• Tarasiewicz B., „Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu”, Kraków 2006.
• Oczkoś M., „Paszczodźwięki. Mały poradnik dla wielkich mówców”, Warszawa 2010.
• Oczkoś M., „Sztuka poprawnej wymowy, czyli o bełkotaniu i faflunieniu”, Warszawa 2007.
• Pawłowski Z., „Podstawy foniatrii dla osób duchownych, aktorów, nauczycieli i prawników”, Warszawa 2010.
• Basztura Cz., „Akustyczne źródła, sygnały i obrazy akustyczne”, Warszawa 1988.
• Bochenek A., Reicher M. „Anatomia człowieka, t.1: Anatomia głowy. Kości, stawy i więzadła. Mięśnie”, Warszawa 1990.

 

 

 

 

 

---

  

Interesuje Cię udział w wybranym szkoleniu? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z zakresu elektrostymulacji. 

👉 Szkolenia stacjonarne - kliknij tutaj