W gabinecie logopedycznym można spotkać przeróżnych pacjentów. Zarówno tych tryskających energią, ale również tych mniej aktywnych. Pojawiają się także dzieci nieśmiałe. Co to tak naprawdę oznacza "dziecko nieśmiałe"? Jak można pracować z takim pacjentem? Dlaczego takie dzieci pojawiają się na zajęciach logopedycznych i jakie ćwiczenia są wtedy wykonywane?

 Czym jest nieśmiałość?

Każdemu z nas zdarzyło się odczuć nieśmiałość. Mogło to być wtedy, gdy mieliśmy wypowiedzieć się przed większą grupą, zaprosić na randkę atrakcyjną osobę czy po prostu zainicjować kontakt z nowo poznanym człowiekiem. Pojawienie się tego odczucia od czasu do czasu jest normalnym zjawiskiem i może świadczyć po prostu o większej wrażliwości danego człowieka. Może się jednak zdarzyć, że nieśmiałość staje się dominującym aspektem zachowania, co bardzo utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie.

Nieśmiałość bywa różnie definiowana. Podstawowym jej aspektem jest trudność w swobodnym zachowywaniu się w sytuacjach społecznych. Nieśmiałość objawia się w sferze zachowania, emocji oraz samooceny. W zakresie behawioralnym występuje najczęściej unikanie kontaktów społecznych, niezabieranie głosu w grupie, czy wycofywanie się w obliczu wyzwania. Typowe jest również unikanie kontaktu wzrokowego. Emocje jakie towarzyszą nieśmiałości (lęk, niepokój, smutek) przyczyniają się z kolei do reakcji wegetatywnych takich jak czerwienie się, napięcie mięśni czy pocenie się. Istotnym składnikiem nieśmiałości jest niska samoocena – osoba jest przekonana, że nie poradzi sobie w kontaktach z innymi i zostanie wyśmiana, odrzucona.

Nieśmiałość często występuje u dzieci. Jest to zwykle przejściowe zjawisko, które mija z wiekiem na skutek wzrastania pewności siebie i akceptacji. Może jednak zdarzyć się, że dominuje ona także w życiu dorosłym. Nie ma określonych jednoznacznych przyczyn nieśmiałości. Występują poglądy, że nieśmiałość jest wynikiem wychowania (nadmiernie opiekuńczego lub odwrotnie, zbyt wymagającego), może być efektem naśladowania przez dziecko zachowań rodziców czy jak określają psychoanalitycy – nieśmiałość jest efektem niezaspokojonych potrzeb.

Jak funkcjonuje dziecko nieśmiałe?

Dziecko nieśmiałe ma duże trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej. W szkole czy w przedszkolu konieczne jest przebywanie z innymi i wchodzenie z nimi w interakcję, co stanowi źródło stresu dla dziecka nieśmiałego.

Nieśmiałość wpływa na rozwój poznawczy oraz emocjonalno-społeczny. Dziecko może mieć trudności z koncentracją uwagi, zapamiętywaniem, co spowodowane jest nadmiernym skupieniem na przeżywanych doświadczeniach. Szczególne widoczne jest to przy odpowiedziach ustnych. W wyniku odnoszonych niepowodzeń spada samoocena dziecka, co powoduje błędne koło – dziecko coraz bardziej się wycofuje, stara się unikać wyzwań, bo panicznie boi się niepowodzenia.

W zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego uwidacznia się przede wszystkim frustracja spowodowana niezadowalającymi relacjami z innymi. Należy podkreślić, że dziecko nieśmiałe pragnie mieć przyjaciół, trudność sprawia mu jednak otwieranie się na znajomości i odkrywanie siebie przed innymi. Cechą charakterystyczną funkcjonowania dziecka z nieśmiałością jest lęk przed porażką oraz unikanie sytuacji, które mogą narazić na krytykę. Nieśmiałość rodzi różnego rodzaje lęki, nadmierne zamartwianie się co do opinii innych na swój temat oraz fobie społeczne. Funkcjonowanie dziecka nieśmiałego w grupie rówieśniczej jest znacznie utrudnione i przyczynia się do cierpienia fizycznego.

 

 

Dziecko nieśmiałe u logopedy

Na zajęcia logopedyczne uczęszcza zróżnicowana grupa dzieci, tak pod względem wieku, jak i osobowości. Zdarzają się zarówno dzieci nadmiernie pobudzone emocjonalnie, otwarte i kontaktowe, jak i nieśmiałe, wycofane. Logopeda powinien posiadać umiejętność współpracy z każdym typem pacjenta. Metody jego pracy muszą być dostosowane zarówno do rodzaju i głębokości danego zaburzenia mowy, jak i do osobniczych cech danego człowieka.

Nieśmiałe dziecko doświadcza lęku przed wypowiadaniem się w grupie osób, czy w stosunku do nowo poznanej osoby. Napięcie mięśni powoduje trudności w mowie: trudności z efektywnym oddechem, słaby głos oraz osłabioną pracę narządów artykulacyjnych. Oczywiście dziecko nieśmiałe skierowane jest na terapię logopedyczną z reguły z powodu wad wymowy, niepłynności w mowie czy innych problemów komunikacyjnych, jednak nieocenione jest w logopedii zwracanie uwagę na problemy pacjenta w sposób całościowy.

Należy zaznaczyć, że praca nad aspektami psychologicznymi (a nieśmiałość takim właśnie jest), jest zadaniem osób do tego specjalnie przygotowanych, np. psychologów czy pedagogów. Jednak logopeda jako terapeuta, pracując z danym dzieckiem, musi zauważać wszelkie inne trudności oraz wspierać pacjenta w sposób całościowy. Niezbędne jest odpowiednie podejście wobec dziecka nieśmiałego. Przede wszystkim, należy chwalić dziecko za wszelkie postępy w terapii. Warto podkreślać mocne strony podopiecznego, zwracać uwagę, na to co wyszło dobrze w danym zadaniu niż koncentrować się na tym, co wyszło gorzej.

Istotnym czynnikiem jest podejście terapeuty do tzw. porażek. Czy można mówić o porażce, jeśli z zaangażowaniem podejmując próbę wykonania zadania ta próba się nie udała? Jest to po prostu kolejne doświadczenie na drodze uczenia się. Trzeba pozwolić dziecku popełniać błędy. Cierpliwie i wytrwale powtarzać ćwiczenia i gratulować za każdy, nawet najmniejszy postęp.

Jak wiadomo, dziecko nieśmiałe potrzebuje więcej czasu, aby zaufać i poczuć się swobodniej przy danej osobie. Mając to na względzie należy (zwłaszcza na początkowych zajęciach) wzbudzać zaufanie dziecka, zachęcać do dialogu, ale nie zmuszać do mówienia. Najlepiej, gdy rozmowa ma szansę potoczyć się w formie zabawy, np. klockami, paluszkami czy w trakcie zabawy plastycznej. Przydatne jest czytanie tzw. bajek terapeutycznych, w których bohater doświadcza podobnych uczuć co dziecko, ale wykorzystuje konstruktywne sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pozwala to dziecku poczuć się bardziej pewnym siebie, niweluje też poczucie samotności – nie tylko ja doświadczam nieśmiałości, a co więcej, mogę sobie z tym poradzić.

W toku terapii logopedycznej nieocenione są ćwiczenia oddechowe oraz relaksacyjne. Pozwalają one zmniejszyć napięcie mięśni oraz zniwelować stres, którego doświadcza dziecko. W zajęciach grupowych (np. w przedszkolu) należy włączać dziecko do aktywności. Jest to swoisty trening dziecka w kontaktach społecznych. Dziecko uczy się współdziałania z innymi. Praca w parach oraz grupkach pozwala na wymianę myśli, uczuć. Sprzyja także budowaniu więzi. Ważne jest umożliwienie dziecku pełnienie rożnych ról, podejmowanie wyzwań, aby utwierdzać je w poczuciu sprawstwa. Istotnym elementem jest rozwijanie kompetencji społecznych, takich jak skupianie się na rozmówcy, dostrzegania jego mocnych stron czy aktywne słuchanie. Takie działania pozwalają odwrócić uwagę od nadmiernego skoncentrowania na sobie oraz zaangażować się we współdziałanie z innymi.

 

 

Przykładowe zabawy

Włączając dziecko nieśmiałe do aktywności w grupie warto posiłkować się różnymi formami zabaw. W celu lepszej integracji dzieci można wykorzystać puzzle, które służą do znalezienia osób pasujących do określonego kryterium, np. znajdź kogoś w grupie kto ma urodziny w maju, albo lubi jazdę na rowerze. Pozwala to dzieciom nawiązać pierwszy kontakt. W celu rozwijania dostrzegania wzajemnie swoich zalet, można zrobić pociąg z kartek, na których dzieci rysują swoje mocne strony. Na koniec każdy opisuje swój rysunek, co prowokuje do wymiany myśli w grupie.

Dziecko nieśmiałe ma zwykle zaniżoną samoocenę oraz łatwo popada w bierność. Należy zatem wzmacniać jego poczucie sprawstwa zarówno poprzez działanie, jak i zmianę myśli o sobie i świecie. Pomocne w tym może być opowiadanie historyjki o dziecku doświadczającym trudności, które może mieć określone myśli – o negatywnym i pozytywnym wydźwięku. W ten sposób pokazujemy dziecku, że można o danej sytuacji myśleć w różny sposób i od nas zależy jaki przybierzemy punkt widzenia.

Warto również wprowadzać zabawy ruchowe, logorytmiczne, które prowokują do współdziałania i zaciśniania więzi. Wszystko tworzymy w atmosferze bezpieczeństwa, bez osądzania oraz z akceptacją dziecka i jego możliwości. „Dziecko ma prawo być sobą. Ma prawo do popełniania błędów. Ma prawo do posiadania własnego zdania. Ma prawo do szacunku. Nie ma dzieci – są ludzie.” – Janusz Korczak.

 

 Autor: Emilia Sypniewska

 

 

Bibliografia:

Zabłocka M. (2008): Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci. Warszawa.

Gładyszewska-Cylulko J. (2007): Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii. Kraków.

Harwas-Napierała B. (1979): Nieśmiałość dziecka. Poznań.

 

 

 

Interesuje Cię udział w wybranym szkoleniu? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne - kliknij tutaj

👉 Szkolenia online i webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj