Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
Telefony
Holistycznie podejście do terapii logopedycznej to obecnie jeden z najnowszych nurtów w logopedii. Całościowe patrzenie na pacjenta pozwala na szybkie i trafne odnalezienie przyczyny danej wady wymowy. Logopedzi zwracają szczególną uwagę na funkcje prymarne. Dlaczego? Co to są funkcje prymarne? Jaki mają wpływ na mowę? Przytajcie poniżej!
Co wpływa na prawidłowy rozwój mowy?
Istnieje wiele czynników, które wpływają na rozwój mowy dziecka. Obecnie w logopedii dąży się do holistycznego pojmowania rozwoju człowieka, w którym na proces nabywania języka ma wpływ wiele powiązanych ze sobą elementów. Mowa stanowi jedną z części całościowego rozwoju dziecka, na który składa się także postawa i lokomocja ciała, koordynacja wzrokowo-słuchowa oraz interakcje społeczne. Warto wspomnieć, że istotny jest już okres prenatalny, w czasie którego wykształcają się wszystkie organy, w tym aparat artykulacyjny. W okresie ciąży rozwija się m.in. słuch, który ma niebagatelne znaczenie dla późniejszego rozwoju komunikacji. Co równie ważne, w pierwszych miesiącach życia płodowego dziecko ćwiczy ruchy narządów mowy. W trakcie ciąży dziecko połyka wody płodowe oraz ssie własnego kciuka, co stanowi swoisty trening przed późniejszą nauką mowy. Niemowlę początkowo poprzez ssanie i połykanie, a następnie gryzienie i żucie rozwija pracę mięśni okolic ust i twarzy. Czynności te wpływają na późniejszy rozwój mowy, ponieważ jest ona zjawiskiem wtórnym wobec funkcji prymarnych, które są tematem niniejszego artykułu.
Funkcje prymarne i ich wpływ na mowę
Jak wspomniałam wcześniej, zanim dziecko zacznie mówić, najpierw rozwijają się u niego podstawowe funkcje niezbędne do przeżycia i pobierania pokarmu. Niebagatelne znaczenie dla rozwoju artykulacji ma sposób oddychania oraz przyjmowania płynów i pożywienia. Niemowlęta mające trudności z ssaniem lub połykaniem predysponują do nieprawidłowości w rozwoju mowy. Zaburzenia funkcji prymarnych mogą wynikać, np. z obniżonego napięcia mięśniowego lub defektów anatomicznych (np. rozszczep podniebienia). Te niekorzystne czynniki wpływają też w późniejszym okresie na rozwój mowy.
Dla prawidłowego nabywania języka przez dziecko istotne jest efektywne działanie funkcji prymarnych. Prawidłowe oddychanie w spoczynku obejmuje wdech i wydech nosem przy zamkniętych ustach. Oddychanie przez usta jest niefizjologiczne i prowadzi do nieprzyjemnych konsekwencji, np. częstych infekcji. Ponadto poprzez osłabienie mięśni żuchwy nieprawidłowy tor oddechowy przyczynia się do nienormatywnej pozycji języka (język leży na dole jamy ustnej) oraz wsuwania go między zęby. Wtórnym skutkiem może być wadliwa wymowa międzyzębowa. Kolejną funkcją prymarną, nad którą należy się pochylić, jest ssanie. Jest to bowiem podstawowy odruch u noworodków. Dzięki niemu możliwe jest nie tylko pobieranie pokarmu przez dziecko, lecz także pełni on ważną rolę emocjonalną – poprzez ssanie dziecko wycisza się i uspokaja. Warto zaznaczyć, że duże znaczenie ma sposób karmienia dziecka. Najkorzystniejszym typem poboru pokarmu jest ssanie przez niemowlę piersi matki. Ssanie umożliwia dziecku ćwiczenia ruchów języka oraz mięśni warg. Bardzo ważna jest koordynacja czynności ssania, połykania oraz oddychania. W przypadków trudności z uzyskaniem efektywnego ssania należy wdrożyć działania terapeutyczne, np. masaż.
Z ssaniem, jak już zauważono, łączy się inna funkcja prymarna – połykanie. Istnieje tzw. niemowlęcy sposób połykania, w czasie którego język leży na dnie jamy ustnej, a niekiedy nawet wsuwa się między dziąsła lub zęby. Taki typ połykania zanika z czasem wraz z pojawianiem się zębów mlecznych. Przetrwałe infantylne połykanie przyczynia się do nieprawidłowego ułożenia języka i wad zgryzu, co skutkuje zwykle wadami wymowy. Przyczyną utrwalania tego niewłaściwego sposobu połykania może być przedłużające się karmienie dziecka z butelki i zbyt długie pobieranie pokarmu o lepkiej konsystencji.
W tym momencie warto zatem zwrócić uwagę na kwestie gryzienia i żucia. W drugiej połowie 1 roku życia dziecka należy rozpocząć naukę pobierania pokarmu przez dziecko z łyżeczki. Jest to bardzo ważne, ponieważ jedzenie z łyżeczki wzmacnia mięśnie warg (głównie górnej), co ma znaczenie dla mowy. Po nauce jedzenia z łyżeczki przychodzi kolej na ćwiczenie czynności żucia oraz gryzienia. Dziecko musi posiąść umiejętność odgryzania (oddzielania kawałków pokarmu), gryzienia oraz przeżuwania, czyli przygotowywania pokarmu w jamie ustnej do połknięcia. Czynności te mają ogromne znaczenie dla rozwoju mowy dziecka, ponieważ prawidłowo rozwinięte funkcje prymarne wpływają na prawidłową pozycję języka oraz zapobiegają wadom zgryzu.
Warto zwrócić uwagę również na pobór płynów. Nauka picia z otwartego kubka to kolejna umiejętność, w którą należy wyposażyć dziecko. W ten sposób maluch uczy się kontroli przepływu płynu oraz koordynacji oddychania i połykania. Modne swego czasu kupki niekapki obecnie nie są polecane, ze względu na ryzyko utrwalania infantylnego typu połykania, co w dalszej kolejności wpływa niekorzystnie na rozwój artykulacji dziecka. Nieocenione znaczenie ma zatem uświadamianie społeczeństwa w zakresie działań, które sprzyjają, a które szkodzą rozwojowi dziecka.
Wczesna interwencja logopedyczna
Zważywszy na fakt, że na rozwój mowy ma wpływ wiele czynników, nie sposób pominąć znaczenia wczesnego wykrycia wszelkich nieprawidłowości oraz wdrożenia odpowiedniej terapii. Tym właśnie zajmuje się wczesna interwencja logopedyczna. Jest ona formą profilaktyki, której celem jest nie tylko wczesne odkrycie różnego rodzaju zaburzeń, lecz także zastosowanie potrzebnych działań zaradczych, leczniczych. Podstawą oddziaływań tego typu jest obserwacja opisanych wcześniej funkcji prymarnych.
Oprócz tego bardzo ważne jest pozyskanie wszelkich innych informacji o dotychczasowym rozwoju dziecka (także w okresie prenatalnym). Już na oddziale neonatologicznym należy poddać analizie i ocenie odruchowe reakcje oralne, które stanowią trzon świadomego pobierania pokarmu oraz (w późniejszej perspektywie) mowy. Wczesna diagnoza logopedyczna rozróżnia odruchy prawidłowe, które pojawiają się oraz rozwijają zgodnie z wiekiem dziecka oraz odruchy nieprawidłowe, które mogą pojawiać się z opóźnieniem w stosunku do normy lub trwać zbyt długo. Zaburzeniem jest także brak lub zanik odruchów. Diagnostyka narządu artykulacyjnego u niemowlęcia obejmuje ocenę jego funkcjonowania (np. odruchy ssania, połykania, kąsania, żucia, szukania) oraz budowy anatomicznej. Jak wspomniałam już wcześniej, bardzo ważne jest jak najszybsze wykrycie nieprawidłowości, co pozwala na szybkie wdrożenie efektywnej terapii.
Warto zwrócić uwagę na znaczenie profilaktyki logopedycznej. Termin ten ma szerokie znaczenie. Najogólniej rzecz biorąc, zadaniem profilaktyki logopedycznej jest przeciwdziałanie występowaniu zaburzeń w rozwoju mowy oraz niwelowanie skutków występujących już nieprawidłowości. Profilaktyka ta swym zakresem obejmuje, np. instruktaż rodziców, wczesne badania przesiewowe czy wspomaganie funkcjonowania osób z chorobami neurologicznymi. Działania profilaktyczne są bardzo ważne zwłaszcza w pierwszym roku życia dziecka. Szczególną opieką należy objąć funkcje prymarne, których funkcjonowanie wpływa na rozwój mowy. W tym celu dużą rolę przywiązuje się do sposobu karmienia dziecka – najlepiej, aby było to karmienie naturalne. Ponadto istotna jest także pozycja dziecka podczas karmienia. Prawidłowa pozycja powinna uwzględniać symetryczny rozkład i wielkość napięcia posturalnego. Niezwykle ważna jest funkcja ssania, która wpływa na działanie innych funkcji – oddychania (koordynacja w trakcie poboru mleka z piersi) oraz połykania. Zaburzenia ssania wymagają terapii, np. stymulacji za pomocą masażu. Masaż logopedyczny jest szczególnie cenioną techniką terapeutyczną, dzięki której możliwe jest pobudzanie mięśni strefy orofacjalnej, co przekłada się na efektywniejsze działanie funkcji prymarnych.
Złota zasada, im szybciej tym lepiej, przekłada się także na grunt logopedii. Szybkie wykrycie nieprawidłowości w sferze działania funkcji prymarnych pozwala na włączenie działań terapeutycznych. Rozwój mowy jest bowiem ściśle powiązany z rozwojem funkcji prymarnych. Mając ten fakt na uwadze, możliwe jest udzielenie kompleksowej pomocy dziecku oraz jego rodzicom.
autor: Emilia Sypniewska
Bibliografia:
Walencik-Topiłko A. (2016): Emisja głosu mówionego i śpiewanego. Oddech w mowie i śpiewie. [W:] Logopedia artystyczna. Red. B. Kamińska., S. Milewski. Gdańsk, s. 276-287.
Tarasiewicz B. (2003): Mówię i śpiewam świadomie. Kraków.
Toczyska B. (2007): Głośno i wyraźnie. Gdańsk.
Wiskirska-Woźnica B. (2014): Medyczne źródła logopedii – foniatria i podstawy audiologii. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36-46.
Bończykowa M. (2016): Praca logopedyczna z dziennikarzami. [W:] Logopedia artystyczna. Red. B. Kamińska., S. Milewski. Gdańsk, s. 526-535.
Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:
👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj
👉 Webinary - kliknij tutaj
👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj
Zdjęcia: https://pl.freepik.com
Umów się na wizytę
Wybierz specjalistę, u którego chcesz się poradzić: logopeda, neurologopeda, audiolog, trener emisji głosu i oddechu, psycholog, terapeuta Elektrostymulacji Logopedycznej
Tel.: +48 881 527 414