Niedawno obchodziliśmy Światowy Dzień Głosu. Dla wszystkich osób, które zawodowo posługują się głosem, niezwykle ważne jest odpowiednie dbanie o narząd głosu, a także prawidłowe jego użycie. W tym szczególnym czasie warto przypomnieć sobie kilka informacji na temat zdrowego głosu i prawidłowej jego emisji.

O głosie słów kilka…

Śmiało można powiedzieć, że głos jest jednym z podstawowych czynników charakteryzujących człowieka. Za pomocą głosu można przekazywać nie tylko treści informacyjne, lecz także wyrażać własne stany uczuciowe i emocjonalne. Dzięki niemu możliwe jest werbalne komunikowanie się z innymi. Jak wspomniałam na początku artykułu, głos stanowi swego rodzaju wizytówkę człowieka. Każdy głos jest inny i niepowtarzalny.

Głos człowieka składa się z pewnych cech. Są nimi: natężenie, czas trwania wydawanych dźwięków, wysokość tonu oraz barwa. Na jakość owych cech wpływa wiele czynników, np. płeć człowieka, jego wiek oraz ogólny stan zdrowia.

Natężenie głosu oznacza mówienie w sposób cichy lub głośny – jest to zatem cecha, którą człowiek potrafi manipulować w mowie i śpiewie. Czas trwania dźwięków wpływa natomiast na tempo mowy. Przedłużanie czasu wybrzmiewania samogłosek pozwala uzyskać tempo wolniejsze, zaś krótsze wymawianie samogłosek powoduje przyspieszenie tempa mowy.

Kolejną, wspomnianą cechą głosu ludzkiego jest wysokość tonu. Jest to bardzo ważna cecha, ponieważ dzięki niej możliwe jest odpowiednie wykorzystywanie intonacji. Pozwala ona na modulację głosu w taki sposób, aby przekazywać intencje i stany emocjonalne – inaczej bowiem modulujemy głos zadając komuś pytanie, a inaczej, gdy wypowiadamy pewien osąd. Dzięki temu głos człowieka pozbawiony jest monotonii.

Wymieniając poszczególne cechy głosu zwróciłam także uwagę na pewną cechę, która jest bardzo specyficzna. Mowa oczywiście o barwie głosu. Stanowi ona indywidualną cechę każdego człowieka i jest sumą wszystkich czynników wpływających na jakość głosu. Często przecież mówi się, że głos konkretnej osoby jest słodki, melodyjny czy skrzeczący. W dużej mierze barwa głosu zależy od rezonatorów mowy, które nadają ostateczny kształt wytwarzanym dźwiękom.

W tym momencie warto zwrócić uwagę na to, jak w ogóle powstają owe dźwięki. Generowanie dźwięków nazywane jest fonacją, a narządem, który jest odpowiedzialny za rozpoczęcie tego procesu, jest krtań. Powstanie głosu zależne jest od drgań fałdów głosowych (nazywanych także często strunami głosowymi), które stanowią środkowe piętro krtani. Drgania fałdów głosowych spowodowane są podmuchem powietrza wytworzonym w drogach oddechowych. Cały mechanizm powstania dźwięku opiera się właśnie na zmianach ciśnienia powietrza, które prowokuje drgania fałdów głosowych. Oddech w fonacji jest bardzo ważny – mówimy na wydechu, dlatego musi być on znacznie bardziej wydłużony niż podczas spoczynku.

Krtań jest generatorem dźwięku, jednak nadanie mu właściwej siły oraz barwy jest zadaniem rezonatorów mowy: piersiowych oraz głowowych. Rezonatorami piersiowymi są tchawica, oskrzela oraz płuca, zaś na rezonatory głowowe składają się m.in. gardło, jama ustna i nosowa oraz zatoki nosowe. Oznacza to, że aby stworzyć dźwięk, niezbędny jest nie tylko prawidłowo funkcjonujący katalizator tegoż procesu, czyli krtań, lecz także prawidłowo funkcjonujący rezonans mowy. Wybitna muzykolog, Bogumiła Tarasiewicz, przyrównywała głos do instrumentu muzycznego. Dowodzi to temu, że głos człowieka może podlegać modyfikacjom i zmianom – wymaga to jednak stosowania systematycznych ćwiczeń i zrozumienia zasad prawidłowej emisji głosu, o czym więcej w dalszej części artykułu.

Czym jest emisja głosu?

Termin „emisja głosu” można zdefiniować jako uzewnętrznienie dźwięków za pomocą skoordynowanych działań układów biorących udział w tworzeniu głosu, tj. układu oddechowego, fonacyjnego oraz artykulacyjnego. Zasadniczo wyszczególnia się emisję głosu w mowie oraz w śpiewie.

Emisja głosu jest procesem. Prawidłowy przebieg tego procesu skutkuje głosem zdrowym, tzn. donośnym, tworzonym bez wysiłku, o odpowiedniej wysokości oraz barwie. Aby mogło to przebiegać bez zakłóceń konieczne jest normatywne i zdrowe funkcjonowanie wymienionych wcześniej układów oraz co bardzo ważne – należy owe układy ćwiczyć i wzmacniać. W tym celu stosuje się ćwiczenia oddechowe, fonacyjne oraz artykulacyjne. Nie należy zapominać także o ćwiczeniach wspomagających motorykę całego ciała. Człowiek funkcjonuje w sposób holistyczny, co oznacza m.in. to, że prawidłowa postawa ciała i zdobywanie świadomości własnego ciała przekłada się na jakość głosu. W toku ćwiczeń emisyjnych wykorzystuje się także ćwiczenia słuchowe, które pozwalają na autokontrolę wybrzmiewania głosu.

Opanowanie technik prawidłowej emisji głosu jest szczególnie ważne dla osób zawodowo posługującym się głosem. Do grona takich osób zalicza się mówców, dziennikarzy, aktorów, śpiewaków, nauczycieli czy logopedów. Świadomość zasad pracy nad głosem i korygowania ewentualnie występujących nieprawidłowości jest kluczowa w procesie zdrowej emisji głosu.

Zdrowy i mocny głos – praktycznie

W tej części artykułu objaśnię na czym dokładniej polega usprawnianie koordynacji wspomnianych wcześniej układów: oddechowego, fonacyjnego oraz artykulacyjnego.

W toku ćwiczeń oddechowych dąży się do uzyskania najbardziej wydajnego sposobu oddychania, czyli żebrowo-przeponowego, polegającego na tym, że w czasie wdechu klatka piersiowa rozszerza się na boki i wydłuża, natomiast przepona zostaje obniżona. Umożliwia to wydłużenie fazy wydechowej, niezbędnej do prawidłowej fonacji oraz zwiększenie pojemności płuc, co zapewnia większą siłę wydechu. Ćwiczenia oddechowe wykonuje się na leżąco, siedząco oraz stojąco. Bardzo ważnym warunkiem jest rozluźnienie mięśni całego ciała oraz pozbycie się napięć psycho-fizycznych. W tym celu wskazane są także ćwiczenia relaksacyjne. Generalnie, usprawnienie układu oddechowego ma służyć wydłużaniu wydechu, ekonomicznemu zużywaniu powietrza, nabywania umiejętności oddychania przeponowego oraz uzyskaniu umiejętności stosowania zharmonizowanego oddechu bazując na tekście mówionym. Prawidłowy oddech jest warunkiem koniecznym, aby należycie operować własnym głosem.

Natomiast w zakresie ćwiczeń fonacji dąży się przede wszystkim do korzystnego nastawienia głosu. W prawidłowym, czyli miękkim nastawieniu głosowym, drgające fałdy głosowe stopniowo i bez napięcia zbliżają się do siebie. Bardzo dobrym ćwiczeniem usprawniającym aparat fonacyjny jest tzw. mormorando, czyli przedłużanie brzmienia głoski  m w połączeniu z samogłoskami (np. mmmaa, mmmoo). Ćwiczenie to doskonale pobudza do pracy rezonatory głowowe mowy, co jest w zasadzie jednym z głównych celów pracy nad fonacją.

W trosce o pięknie brzmiący głos stosuje się także ćwiczenia artykulacyjne. Ich celem jest doskonalenie wymowy pod względem wyrazistości i staranności mowy. Należy doskonalić precyzję wymawiania poszczególnych głosek. Idealnie sprawdzają się ćwiczenia bazujące na samogłoskach – nieco przesadne ich wypowiadanie pozwala ponadto na osiągnięcie wolniejszego tempa mowy. W toku ćwiczeń artykulacyjnych bardzo ważne jest także odpowiednie przygotowanie narządów mowy do tworzenia dźwięków. Aparat artykulacyjny musi być rozluźniony i swobodny. W tym celu stosuje się liczne ćwiczenia języka (np. przesuwanie językiem po podniebieniu twardym), warg (np. cmokanie wargami), żuchwy (np. naśladowanie żucia gumy) czy podniebienia miękkiego (np. naśladowanie ziewania). Optymalne „rozgrzanie” narządów artykulacyjnych jest doskonałym wstępem do pracy nad głosem. Ćwiczenia należy wykonywać wielokrotnie i systematycznie.

Zadbaj o swój głos

Chcąc zachować jak najdłużej zdrowy i mocny głos, warto przestrzegać pewnych ogólnych wskazówek ku temu. Higiena głosu i działania profilaktyczne są niezwykle istotne. Przede wszystkim należy pamiętać o ograniczeniu używek. Palenie tytoniu jest zabronione, jeśli chce się zachować prawidłowo funkcjonujący narząd głosu. Nadmierne spożycie kawy, herbaty oraz alkoholu również nie sprzyja zdrowej fonacji. Spożywane posiłki powinny być w optymalnej temperaturze (zbyt zimne lub gorące wpływają niekorzystnie na narząd głosowy).

Posługując się na co dzień głosem nie wolno zapominać o odpowiednim nawilżaniu narządu głosu – zalecana jest woda niegazowana. Bardzo ważne są także warunki zewnętrzne, w których używa się głosu. Najodpowiedniejsze jest czyste, przewietrzone pomieszczenie o optymalnej temperaturze i wilgotności powietrza. W czasie długiego eksploatowania własnego głosu warto pamiętać o robieniu przerw w trakcie fonacji.

Równie istotne jest zachowanie odpowiedniego natężenie głosu – wszelkie krzyki i nienaturalne podnoszenia głosu są działaniem toksycznym wobec krtani. Ponadto, np. w czasie wystąpienia głosowego trzeba pamiętać o zachowywaniu prawidłowej postawy ciała, tzn. postawa stojąca, w której nogi oraz kręgosłup są wyprostowane. Nie należy zadzierać do góry głowy, gdyż obciąża to nadmiernie mięśnie i nie służy zdrowej fonacji. Warto pamiętać także o relaksowaniu całego ciała i zdrowym zarządzaniu stresem.

Stosowanie się do wyżej wymienionych zaleceń może pozwolić na uniknięcie przykrych infekcji i chorób. Jednak w przypadku wystąpienia objawów chorobowych układu oddechowego lub głosowego należy podjąć odpowiednie leczenie (u laryngologa lub foniatry). Wdrożenie stosownej terapii daje szansę na ocalenie mocy swojego głosu. Należy jednak pamiętać, że higiena głosu to dbanie o niego na co dzień. Stosowanie ćwiczeń prawidłowej emisji oraz podjęcie działań profilaktycznych pozwala zachować mocny i zdrowy głos.

 

Bibliografia:

Walencik-Topiłko A. (2016): Emisja głosu mówionego i śpiewanego. Oddech w mowie i śpiewie. [W:] Logopedia artystyczna. Red. B. Kamińska., S. Milewski. Gdańsk, s. 276-287.

Tarasiewicz B. (2003): Mówię i śpiewam świadomie. Kraków.

Toczyska B. (2007): Głośno i wyraźnie. Gdańsk.

Wiskirska-Woźnica B. (2014): Medyczne źródła logopedii – foniatria i podstawy audiologii. [W:] Biomedyczne podstawy logopedii. Red. S. Milewski., J. Kuczkowski., K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36-46.

Bończykowa M. (2016): Praca logopedyczna z dziennikarzami. [W:] Logopedia artystyczna. Red. B. Kamińska., S. Milewski. Gdańsk, s. 526-535.

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj