Rozważania czym jest bajkoterapia należy rozpocząć od zdefiniowana jej źródła – arteterapii. Arteterapia to dosłownie „leczenie za pomocą sztuki” - zakłada ona, że człowiek obcując ze sztuką, ma szansę wyrażenia swoich uczuć oraz zredukowania napięć fizyczno-psychicznych. Podkreśla się znaczenie terapeutyczne i wychowawcze takich oddziaływań, m.in. w przypadku dziecięcego jąkania się.

Czym jest jąkanie?

Wypowiedzi człowieka realizowane bez trudu można określić jako takie, które charakteryzują się płynnością. Co to oznacza? Płynne budowanie ciągu fonicznego to umiejętność ciągłego i sensownego przechodzenia od jednego dźwięku do drugiego w taki sposób, że odbiorca nie ma problemu ze zrozumieniem przekazywanych treści. Natomiast niepłynność mówienia ma miejsce wtedy, gdy realizacja wypowiedzi zostaje utrudniona przez różnego rodzaju przerwy w fonacji (np. pauzy czy zacięcia). Ciągłość komunikatu jest wówczas zakłócona. Oczywiście, każdemu z nas zdarza się np. w sytuacji stresowej „zaciąć” w trakcie mówienia i nie świadczy to o zaburzeniu. Jest to niepłynność przejściowa, normatywna. Natomiast istnieją przypadki, w których niepłynność mówienia ma charakter patologiczny. Takim przypadkiem jest właśnie jąkanie.

Czym jest jąkanie? Jąkanie jest zaburzeniem, w którym płynność mowy jest w znaczący sposób zaburzona i utrudnia komunikowanie się. Objawy jąkania to powtarzanie albo blokowanie dźwięków, wydłużanie ich brzmienia, powtarzanie słów. Istotne jest także zaburzenie prozodii mowy, tj. rytmu, melodii, tempa. Należy zaznaczyć, że jąkanie jest zaburzeniem bardzo złożonym, ponieważ objawy ujawniają się na wielu płaszczyznach: komunikacyjnym, emocjonalnym oraz neurofizjologicznym. Oznacza to, że jąkający się oprócz niepłynności mowy, boryka się także z lękiem przed mówieniem (logofobia) oraz doświadcza nadmiernego napięcia mięśni artykulacyjnych. Terapia jąkania powinna obejmować zatem kompleksowe oddziaływania, np. logopedyczne i psychoterapeutyczne. Zwłaszcza przydatne są metody pozwalające zredukować przykre napięcie emocjonalne towarzyszące jąkaniu. W przypadku dzieci jąkających się pomocne może być wykorzystanie w tym celu bajek terapeutycznych w terapii, o czym więcej zostanie przedstawione w dalszej części artykułu.

Rozwojowa niepłynność mówienia a jąkanie wczesnodziecięce

Tematem niniejszego artykułu jest jąkanie dotykające dzieci. Należy rozróżnić w tym momencie rozwojową niepłynność mówienia od jąkania wczesnodziecięcego. Rozwojowa niepłynność mówienia nie jest patologią – uznaje się ją za pewien przejściowy etap w rozwoju dziecka spowodowany najczęściej intensywnym rozwojem językowym w tym czasie. Najczęściej ma to miejsce w 4-5 roku życia. Natomiast z wiekiem dziecka niepłynności mowy zmniejszają się i nie mają charakteru spastycznego. Co istotne – rozwojowa niepłynność mówienia nie jest tak nasilona jak jąkanie oraz nie powoduje u dziecka lęku przed mówieniem. Jednak jeśli niepłynność mowy, zwłaszcza po 5-tym roku życia, nasila się, a dziecko zdaje sobie sprawę z owych trudności i powoduje to przykre stany emocjonalne – mamy do czynienia z jąkaniem wczesnodziecięcym.

Czynnikiem predysponującym do utrwalenia jąkania u dziecka jest dziedziczność zaburzenia oraz wpływy środowiskowe (np. niewłaściwe reakcje rodziny na niepłynności w mowie u dziecka). Rozwojowa niepłynność mówienia poddawana jest działaniom profilaktycznym, aby nie przekształciła się w pełnoobjawowe jąkanie, zaś w przypadku jąkania zalecane jest oddziaływanie terapeutyczne. Na gruncie logopedii istnieje wiele różnych podejść terapeutycznych, np. bezpośrednie – ukierunkowane na akt mówienia oraz pośrednie, której celem jest przede wszystkim zmniejszenie lęku przed mówieniem. W toku terapii stosuje się także techniki relaksacyjne i obniżające napięcie emocjonalne. Jedną z tych technik może być bajkoterapia.

Bajkoterapia

Rozważania czym jest bajkoterapia należy rozpocząć od zdefiniowana jej źródła – arteterapii. Arteterapia to dosłownie „leczenie za pomocą sztuki”. Sztuka w tym znaczeniu ma szeroki zakres. Jest to m.in. malarstwo, film, literatura, teatr, czy taniec. Arteterapia zakłada, że człowiek obcując ze sztuką, ma szansę wyrażenia swoich uczuć oraz zredukowania napięć fizyczno-psychicznych. Podkreśla się znaczenie terapeutyczne i wychowawcze takich oddziaływań.

Arteterapia skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, którzy zmagają się z różnymi zaburzeniami i trudnościami. Działania arteterapeutyczne podejmowane są w terapii pedagogicznej, psychologicznej, a nawet logopedycznej. Istnieją różne rodzaje arteterapii, np. terapia poprzez taniec (choreoterapia), terapia za pomocą muzyki (muzykoterapia), a nawet leczenie za pomocą barw (chromoterapia). Jednym z rodzajów leczenia poprzez sztukę jest również bajkoterapia, będąca tematem tego artykułu.

Bajkoterapia – jak sama nazwa wskazuje – jest to terapia poprzez bajki. Bajki towarzyszą dziecku od najwcześniejszych lat życia. Magiczny i wyjątkowy świat przedstawiony w bajkach rozbudza wyobraźnię dziecka. Co równie istotne, dzięki bajkom dziecko rozwija własną osobowość – poznaje różnorodne stany emocjonalne i uczy się empatii wobec innych. Bajki posiadają pewną niezwykłą właściwość. Mianowicie, pozwalają dziecku skonfrontować się z nieprzyjemnymi emocjami, np. lękiem i co bardzo ważne – uczą się oswajać ten lęk. Przykładowo – bohater bajki zmierza się z trudnym problemem, odczuwa strach i niepewność, ale w końcu udaje mu się przezwyciężyć trudności i odzyskać szczęście – tzw. „happy end” w bajkach. Daje to wówczas dziecku nadzieję i siłę do stawiania czoła własnym trudnościom. Na tych właściwościach bajek opiera się właśnie idea bajkoterapii.

Wyróżnia się zasadniczo trzy typy bajek terapeutycznych: psychoterapeutyczne, które mają za zadanie pomóc w korygowaniu, np. zaburzeń emocjonalnych, psychoedukacyjne służące propagowaniu nowych, pozytywnych postaw u dziecka oraz bajki relaksacyjne, których celem jest niwelowanie napięcia i osiągnięcie odprężenia psychicznego.

Bajkoterapia w terapii dziecka jąkającego się

Dzieci doświadczają różnego rodzaju lęków. W przypadku dzieci jąkających się lęk i poczucie osamotnienia bywają szczególnie dotkliwe. W terapii logopedycznej, jak wspomniałam w poprzedniej części artykułu, oddziałuje się zarówno na sam akt mówienia i dąży do płynności mowy, jak i skupia się na towarzyszącym jąkaniu innym trudnościom. Wykorzystywanie bajkoterapii w procesie terapii jąkania jest działaniem pośrednim, którego głównym celem jest zmniejszanie lęku przed mówieniem oraz odbudowywanie poczucia własnej wartości u dziecka. Dziecko jąkające się doświadcza przykrych stanów emocjonalnych, zdarza się, że jego samoocena jest bardzo zaniżona. Bajkoterapia daje szansę pomóc dziecku w radzeniu sobie z problemem jąkania.

Bajki terapeutyczne mogą być opracowywane przez terapeutę lub rodzica. Opowieści takie posiadają pewien swoisty schemat. Istotną rolę w bajce odgrywa główny bohater, np. cierpiący z powodu trudności komunikacyjnych z powodu jąkania – ważne jest, aby dziecko mogło zidentyfikować się z bohaterem. Bajka oczywiście musi być w swej fabule dostosowana do wieku odbiorcy – w inny sposób ukazujemy rzeczywistość bajkową siedmiolatkowi, a inną kierujemy do dziesięciolatka. Ważne jest, aby w bajce ukazane były przeżycia bohaterów i ich stany emocjonalne, ponieważ pomaga to w lepszym zrozumieniu swoich emocji przez dziecko. Dodatkowo poprzez ukazanie strategii radzenia sobie w problematycznych sytuacjach przez bohatera bajki, daje się dziecku możliwość odkrycia tego potencjału także w sobie.

Głównym celem bajkoterapii w przypadku dziecka jąkającego się jest odwrażliwienie, czyli nabranie większego dystansu do zaburzenia. Jest to szczególnie ważne zarówno dla dziecka, jak i rodzica czytającego bajkę, ponieważ nierzadko zdarza się, że rodzice są bardzo zmartwieni jąkaniem dziecka i sami nie potrafią odpowiednio reagować na niepłynności w mowie swojej pociechy.

Jąkanie jest zaburzeniem mowy, które powoduje także szereg objawów neurofizjologicznych, w tym wzmożone napięcie mięśniowe. Dziecko czuje się wówczas spięte i zamknięte w sobie. Nadmiar stresu związany z tą sytuacją  i lęk przed mówieniem potęgują uczucie napięcia i  dyskomfortu psychicznego. W tym przypadku bardzo dobrze sprawdzają się bajki terapeutyczne o charakterze relaksacyjnym. Ten rodzaj bajek zawiera opisy przyjemnych uczuć i budzących miłe skojarzenia miejsc w taki sposób, aby dziecko mogło wczuć się w klimat odprężenia. Powoduje to redukcję niepokoju i lęku oraz umożliwia wykształcanie się postawy bardziej swobodnej i zrelaksowanej. Typ bajki, którą warto wykorzystać w procesie terapii zależy od indywidualnych cech i sytuacji dziecka.

Mam nadzieję, że powyższy artykuł ukazał Państwu możliwości jakie niesie za sobą bajkoterapia w terapii dziecka z jąkaniem. Jąkanie jest złożonym, wieloaspektowym zaburzeniem mowy, w którym istotnym czynnikiem są przeżycia natury emocjonalnej. Bajki natomiast budzą w dziecku optymizm i pewność siebie. Trzeba powiedzieć jednak jasno – bajki terapeutyczne nie są lekiem na jąkanie. Są natomiast środkiem, dzięki któremu można wspierać dziecko w drodze do odkrycia w sobie mocnych stron i większej tolerancji wobec niepłynności mowy, a jest to kluczowy czynnik w terapii tegoż zaburzenia.

 

Bibliografia:

Woźniak T. (2014): Niepłynność mówienia. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias., M. Kurkowski. Lublin, s. 549-569.

Konieczna E. (2003): Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków.

Tuchowska J., Superson B. (2017): Bajki i opowiadania terapeutyczne w terapii dzieci jąkających się. [W:] Życie z zacięciem. Integralny przewodnik po jąkaniu. Red. L. Jankowska-Szafarska., B. Suligowska., R. Kara., K. Kupiec. Kraków, s. 170-176.

Tarkowski Z. (1992): Jąkanie wczesnodziecięce. Warszawa.

Jastrzębowska G. (1996): Podstawy logopedii. Opole.

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj