W dzisiejszym wpisie: czym jest logopedia artystyczna, czym się zajmuje? Jakie są cechy charakterystyczne wymowy scenicznej? Czy osiągnięcie perfekcyjnej wymowy jest możliwe?

 

„Trzeba brać odpowiedzialność za słowo.” ~ Bogumiła Toczyska

 

Logopedia ogólna a logopedia artystyczna

Najczęściej wśród społeczeństwa słowo „logopedia” kojarzy się z miłą panią - logopedą wykonującą śmieszne miny przed lustrem z dzieckiem. Oczywiście, jest prawdą, że logopeda to osoba pracująca, bardzo często, z najmłodszymi użytkownikami języka, którzy wykazują różnego rodzaju trudności komunikacyjne. Jest to jednak tylko pewna niewielka część obszaru zainteresowań tej nauki. Słowo „logopedia” tłumaczone z języka greckiego oznacza dosłownie „wychowanie mowy”, co ukazuje w dużej mierze cel owej nauki. Istnieje wiele różnych definicji logopedii. Najogólniej mówiąc, logopedia to nauka zajmująca się likwidowaniem wszelkiego rodzaju wad wymowy, budowaniu prawidłowej mowy oraz wykształcaniu sprawności komunikacyjnych w przypadku ich utraty, np. z powodu choroby. Zakres zainteresowań logopedii jest jednak bardzo rozległy. Oprócz diagnostyki i terapii zaburzeń mowy, w sferze oddziaływań logopedycznych znajduje się także profilaktyka logopedyczna, której celem jest przeciwdziałanie wystąpienia różnego rodzaju trudności w porozumiewaniu się. Logopedia wykazuje interdyscyplinarny charakter, co oznacza, że łączy w sobie cechy wielu różnych dyscyplin naukowych, np. medycyny, psychologii, pedagogiki. W ramach ogólnie pojętej logopedii, wyszczególnia się ponadto zróżnicowane specjalności, np. surdologopedię, zajmującą się mową u osób z zaburzeniami słuchu. Logopedia zajmuje się wobec tego mową w różnych aspektach. Warto zwrócić tu uwagę, że logopedia nie koncentruje się tylko na patologii mowy, lecz także na kształtowaniu mowy wzorcowej.

W sytuacji, gdy człowiek stawia wysokie wymagania swoim kompetencjom językowym i głosowym na pomoc przychodzi logopedia artystyczna. W tym momencie przechodzę do tematu głównego niniejszego artykułu. Czym jest logopedia artystyczna? Jest to rodzaj specjalności logopedii ogólnej, której zadaniem jest doskonalenie ekspresji słownej w wymiarze zarówno potocznym, jak i publicystyczno-scenicznym. Logopedia artystyczna wywodzi się z szeroko pojętej kultury żywego słowa, która interesuje się poprawnością wymawianiową, prawidłową techniką artykulacyjną i fonacyjną, a także estetyką elementów prozodycznych mowy. U źródeł kultury żywego słowa, a więc także logopedii artystycznej, znajduje się natomiast retoryka. Retoryka oznacza po prostu „sztukę dobrego mówienia”, czyli całokształt środków służących sprawnemu i estetycznemu przekazywaniu określonych treści. Oddziaływania logopedii artystycznej są odmienne od działań logopedii ogólnej, ponieważ koncentrują się głównie wokół szeroko pojętej kultury językowej, a jej celem jest podnoszenie sprawności lingwistycznych do jak najwyższego poziomu poprawności.

Czym zajmuje się logopedia artystyczna?

            Jak wspomniałam powyżej, logopedia artystyczna koncentruje swoje oddziaływania wokół ponadprzeciętnych kompetencji językowych. Subdyscyplina ta swoje świadczenia kieruje zatem wobec osób, które wymagają posiadania wysokich kompetencji językowych. W ramach tej specjalizacji logopedii udoskonala się słowo zarówno mówione, jak i czytane. Ponadto, kształtuje się prawidłowe nawyki używania głosu oraz interpretowania wygłaszanych tekstów. Ukazuje to, że zadania stawiane przez logopedię artystyczną są szczególnie przydatne w sytuacjach wszelkich wystąpień publicznych. Z usług logopedii artystycznej korzystają wobec tego aktorzy (także studenci aktorstwa), piosenkarze, mówcy, politycy oraz inne osoby zawodowo posługujące się głosem. W ramach logopedii artystycznej wymienia się również tzw. logopedię medialną, która skupia się w swych zainteresowaniach przede wszystkim na wystąpieniach w mediach, przed kamerą i z użyciem mikrofonem. Dotyczy to więc  przede wszystkim pracy nad głosem w takich zawodach, jak dziennikarz czy prezenter telewizyjny. Warto jednak zwrócić uwagę, że logopedę zajmującego się tym rodzajem logopedii, rzadko nazywa się „logopedą artystycznym” – nazewnictwo nie jest bowiem sformalizowane w kręgu zawodowym tejże profesji. Niemniej jednak, grono osób korzystających z oferowanych przez logopedię artystyczną usług, jest naprawdę spore. Nadmieniłam już wcześniej, że logopedia artystyczna za cel swoich działań przyjmuje wzorcowy model wymawiania – dąży się do osiągnięcia jak najwyższego stopnia poprawności językowej. Skoro mowa o wzorcowym modelu, należy bliżej przyjrzeć się wymowie, która propaguje ów model, a więc – wymowie scenicznej. 

Cechy charakterystyczne wymowy scenicznej

            Na początku warto zaznaczyć, że wymowa sceniczna jest rodzajem wymowy, który należy wypracowywać w toku wielorazowych ćwiczeń – bardzo ważna jest świadomość tego, co i w jaki sposób chce się powiedzieć. Na fakt, że mówi się w sposób wysoce estetyczny ma wpływ wiele czynników, m.in. prawidłowe współdziałanie układu oddechowego, głosowego i artykulacyjnego oraz nieskazitelna dykcja. Zatem w pracy nad podnoszeniem poziomu własnej wymowy istotne jest udoskonalanie wyżej wymienionych elementów, ponieważ każda z tych części stanowi całość składającą się na przytoczoną „wymowę wzorcową”. Wymowa sceniczna posiada pewne specyficzne cechy. Poniżej przedstawiam kilka typowych cech owej wymowy:

• Brak naleciałości gwarowych
• Realizacja głosek półotwartych (tj. r, l, m, n) zawsze z zachowaniem dźwięczności, np. w słowie krtań
• Brak upodobnień międzywyrazowych – słowa powinny być realizowane bardzo starannie i wyraźnie
• Przedłużona wymowa samogłosek zapewniająca optymalny poziom donośności mowy
• Dokładne artykułowanie grup spółgłoskowych, bez uproszczeń, np. w słowach strzałka, przystrzyc, pierścień
• Stosowanie reguł wymawiania głosek podwojonych, tj. przedłużania dźwięku, np. w słowach panna, manna, lub podwajania artykulacji, np. w słowie lekko (ale uwaga! wyjątkiem jest miękko – artykułuje się bez podwojenia)
• Wymowa samogłosek nosowych (ą,ę) z zachowaniem ogólnie przyjętych zasad wymawianiowych na scenie, np. zachowanie lekkiej nosowości w wygłosie: biegnę, śpiewają
• Wolniejsze tempo mowy, sprzyjające większej precyzji i zrozumiałości
• Normatywne akcentowanie, z zachowaniem wyjątków od reguły, np. matematyka (akcent w tym przypadku przypada na trzecią sylabę od końca)

Wymowa sceniczna stawia wysokie wymagania w walce o piękno wygłaszanego słowa. W jaki sposób można zatem udoskonalać swoją wymowę?

Perfekcyjna wymowa, czyli jak to zrobić?

            Oczywiście, najlepiej skonsultować się ze specjalistą, np. logopedą, który przedstawi szereg ćwiczeń zmierzających do poprawy jakości wymowy. Pracę nad słowem mówionym rozpoczyna się często od nauki prawidłowego toru oddechowego. Według muzykolog, Bogumiły Tarasiewicz najbardziej optymalnym dla aktu fonacji jest oddychanie brzuszno-przeponowo-żebrowe (całościowe). Faktem nie budzącym sporów jest to, że oddech ma niebagatelne znaczenie dla wydobywania głosu. Bardzo ważne jest prawidłowe gospodarowanie wdechem i wydechem, tak aby w sposób zharmonizowany wykorzystywać objętość płuc. W toku ćwiczeń oddechowych istotne jest także wydłużanie fazy wydechowej, ponieważ artykulacja odbywa się właśnie na wydechu. Oprócz ćwiczeń oddechowych, stosuje się także ćwiczenia fonacyjne, których celem jest wykształcenie prawidłowego operowania głosem, m.in. stosowania miękkiego nastawienia głosowego. W tym celu najczęściej wykorzystuje się ćwiczenia, np. mruczenia oraz przedłużenia artykulacji samogłosek – pozwala to na „otworzenie” swojego głosu poprzez usprawnianie mięśni budujących aparat głosowy człowieka. Kolejnym rodzajem ćwiczeń są ćwiczenia artykulacyjne, których celem jest przygotowanie narządów mowy do prawidłowej realizacji dźwięków. Stosuje się wówczas ćwiczenia języka, warg, podniebienie miękkiego, czy żuchwy. Przykładem takich ćwiczeń jest, np. nabieranie powietrza pod górną i dolną wargę, czy „liczenie” językiem górnych i dolnych zębów. Generalnie, najważniejsze jest właściwie przygotowanie narządów artykulacyjnych i wielokrotne powtarzanie ćwiczeń w sposób celowy i świadomy. W toku pracy nad głosem bardzo ważne są także ćwiczenia dykcji, służące poprawie sposobu wymawiania, aby był jak najbardziej wyrazisty i poprawny. Często zastosowanie mają tu tzw. łamańce językowe, czyli wyrazy i zdania o wysokiej trudności artykulacyjnej, np. słynne „chrząszcz brzmi w trzcinie” czy „Przerażone Brzęczki Szczapy trzęsły się i drżały o swą przyszłość we Wrzeszczu”.

Warto dbać o pięknie brzmiące słowa i nienaganną dykcję. Logopedia artystyczna stoi na straży estetyki mowy i proponuje szereg działań poprawiających jakoś wymowy człowieka. W końcu – głos człowieka i jego wymowa są swego rodzaju znakiem rozpoznawczym, zatem praca nad tym aspektem jest naprawdę dobrą inwestycją w rozwój swoich możliwości.

 Autor: Emilia Sypniewska 

Bibliografia:

Toczyska B. (2019): Elementarne ćwiczenia dykcji. Gdańsk.

Kamińska B. (2016): Od retoryki do logopedii artystycznej. [W:] Logopedia artystyczna. Red. B. Kamińska., S. Milewski. Gdańsk, s. 53-66.

Kowalska K. (2015): Budowanie wzorcowej wymowy w wypowiedziach artystycznych. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 1127-1144.

Jastrzębowska G. (1996): Podstawy logopedii. Opole.

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj