Podcast z serii pytania rodzica do logopedy. W dziejszym wydaniu: 5-latek nie wymawia R. Zamienia ją na głoskę J. Czy dać mu czas czy to już pora na wizytę logopedyczną?

Wysłuchaj podcastu na youtubie: https://youtu.be/dWZaM2kRBCQ

R(odzic): 5-latek nie wymawia R. Zamienia ją na głoskę J. Czy dać mu czas czy to już pora na wizytę logopedyczną?

L(ogopeda): Zdecydowanie jest to pora na wizytę logopedyczną. Metodologicznie, pracując nad głoską „r”, najpierw zaczniemy od wywołania głoski „l”, która najprawdopodobniej jest również zastępowana przez „j”. A dopiero później zajmiemy się wywoływaniem głoski „r”.

R: A kiedy dziecko powinno zacząć wymawiać głoskę „r”?

L: Obserwuje się, że już gaworzące niemowlęta wydają z siebie dźwięk wibracyjny podobny do „ r”. Oczywiście, kiedy dziecko ma kilka miesięcy nie można mówić o „artykulacji głoski”. Ale ta informacja przypomina nam, że ważna jest obserwacja dźwięków wydawanych przez dziecko od urodzenia.

Idąc dalej, typowe substytuty (zamienniki) głoski „r” mogą się pojawiać się jeszcze między 4. a 6. r. ż. i najczęściej przekształcają się w prawidłowo brzmiący dźwięk. Deformacje, a więc zniekształcenia artykułowanej głoski, powinny być usuwane wcześniej, zanim dojdzie do nawyku, często wieloletniego.

Zgodnie z obserwacjami Ewy Marii Skorek, jeżeli dziecko nie artykułuje głoski „r” po 5. – 6. roku życia mówimy o opóźnionym fonetycznym rozwoju mowy.

R: Dlaczego głoska „r” sprawia tak wiele trudności dzieciom, ale i dorosłym?

L: No właśnie, często do gabinetów logopedycznych zgłaszają się dorośli z rotacyzmem. U nich sukces terapii w dużej mierze zależy od tego, jaki rodzaj wadliwej realizacji prezentują i jaka jest ich motywacja do pracy nad poprawną artykulacją. Ja często odwołuję się do zdrowego rozsądku, mówiąc, że, im dłużej coś jest utrwalane, tym potem trudniej nad tym pracować. Oczywiście w wieku dorosłym też jest to możliwe do wyprowadzenia.

Natomiast jeśli chodzi o trudności z artykulacją głoski „r”, myślę, że wynika to z faktu, że na artykulację tej akurat głoski składa się sekwencja wielu ruchów artykulatorów, które analizowane pojedynczo mogą się wydawać dość skomplikowane. I tak, przy właściwej artykulacji głoski „r”:

• boki języka lekko przylegają do wewnętrznych powierzchni górnych zębów i dziąseł;
• powierzchnia języka jest w części predorsalnej lekko wklęśnięta;
• wargi lekko uchylone; przy „u” – zaokrąglają się;
• Apex – czubek języka: wibruje, uderza o dziąsła, nie przywiera do sklepienia jamy ustnej; czas przywarcia koniuszka języka do dziąseł ok. 0,01 sek. do 0,03 sek.

Warto pamiętać, że głoska „r” jest głoską dźwięczną, drżącą. Zjawisko dźwięczności pojawia się jako pierwsze – najpierw drgają struny głosowe, a dopiero potem powstaje wibracja apexu, co  tez może stanowić trudność.

R: A z czego mogą wynikać wady wymowy związane z głoską „r”, czyli rotacyzm?

L: Przyczyny rotacyzmu mogą być następujące:

• zbyt krótkie wędzidełko językowe,
• budowa języka — krótki i gruby,
• zbyt duży język,
• wzmożone lub osłabione napięcie języka,
• autokorekcja – dostosowanie mowy do otoczenia (jeżeli dziecko ma obok siebie osoby, które wadliwie realizują głoskę, może się do nich dostosować),
• ogólna mniejsza ruchomość koniuszka języka, szczególnie brak pionizacji,
• zaburzenia słuchu mownego:
  • fonemowego (problem z różnicowaniem „r”, „l”, „j”)
  • fonetycznego (problem z różnicowaniem różnych realizacji „r”)
• przedwczesne usiłowanie wymówienia „r”, kiedy język jeszcze nie usprawnił się dostatecznie.

 Na pytania udzieliła odpowiedzi: logopeda, Sylwia Zasada