Słysząc słowo uważność przychodzą nam na myśl zapewne takie skojarzenia jak skupienie czy koncentracja uwagi. Być uważnym, czyli świadomym tego, co się robi. Jest sporo prawdy w powszechnym rozumieniu tego terminu. Czy zastanawialiście się zatem nad tym, czy jesteście w swoim życiu uważni? Co to właściwie w praktyce oznacza? 

 

Czym jest uważność?

Pojęcie uważność spopularyzowane w Polsce, w nazewnictwie zagranicznym występuje jako mindfulness. Pionierem tego kierunku jest amerykański naukowiec i terapeuta Jon Kabat-Zinn. To on opracował program MBSR – Redukcja Stresu Oparta na Uważności. Według Kabata-Zinna uważność to wyjątkowy rodzaj uwagi, który mieści w sobie skierowanie na teraźniejszy moment, świadome przeżywanie oraz pozbawione osądzania przyglądanie się codzienności.

Filarem uważności jest medytacja, która nie łączy się w tym przypadku z żadnym systemem religijnym. Medytacja jest dla każdego, kto chce nauczyć się żyć uważnie. Program MBSR jest ustrukturyzowaną formą oddziaływania – kurs trwa 8 tygodni. W celu prowadzenia tegoż programu konieczne jest posiadanie uprawnień. Jednak praktyka uważności dostępna jest dla każdego i z powodzeniem wykorzystywana może być jako element terapii psychologicznej, pedagogicznej, a nawet logopedycznej.

Uważność może zawierać w sobie medytację, w trakcie której siedzimy w ciszy sami ze sobą i skupiamy uwagę na oddechu, nie wypierając z siebie żadnych myśli ani emocji, lecz akceptując je. Istnieje też rodzaj uważności, która nie wymaga takich formalnych ćwiczeń, jest to po prostu świadome i skupione przeżywanie działań, które podejmuje człowiek w danej chwili, np. jedząc kawałek czekolady w pełni skupiam się na doznaniach zmysłowych doceniając jej pyszny smak.

 

Dlaczego warto pielęgnować uważność?

Domeną obecnych czasów jest pośpiech. Mamy dostęp do wszelkich informacji, otaczają nas media, które codziennie bombardują nas masą wiadomości. Nie jest przesadą stwierdzenie, że współczesny człowiek jest przebodźcowany. Ilość informacji i bodźców, które każdego dnia musimy przyjąć i opracować w swojej głowie powoduje w nas zmęczenie, zirytowanie oraz zestresowanie. Szczególne narażone na przebodźcowanie są dzieci, których układ nerwowy dopiero się kształtuje i łatwo ulega przeciążeniu. Uważność pozwala zwolnić tempo życia i być w pełni świadomym tego, co dzieje się tu i teraz. Jest bowiem zawsze tylko chwila, która trwa. Uważność niweluje stres, pozwala dostrzegać to co dobre, a więc tworzy wdzięczność, uspokaja myśli, emocje, zmniejsza napięcia psychofizyczne.

 

Uważność w logopedii

Jak wspomniano wcześniej, uważność zawsze dostępna jest dla każdego. Z powodzeniem można wykorzystywać ją także na zajęciach logopedycznych. Logopedia jest dyscypliną naukową, które łączy w sobie różne dziedziny wiedzy, od psychologii na medycynie skończywszy. Wad i zaburzeń mowy nie sposób traktować jako izolowanych trudności człowieka. Ważne jest całościowe spojrzenie na pacjenta.

Uważność może być pomocnym narzędziem w pracy logopedycznej. Pacjentami logopedycznymi najczęściej są dzieci. Warto podkreślić, że dzieci potrafią być uważne, to znaczy w pełni skupić się na danej zabawie czy obiekcie, który je zainteresuje. Miewają one jednak często różnego rodzaju trudności emocjonalne i/lub w zachowaniu. Dzieci nadpobudliwe, lękliwe czy z zaburzeniami sensorycznymi wymagają uważnego spojrzenia na ich przeżycia, a same potrzebują w swoim życiu uważności, która pozwoli im lepiej radzić sobie z emocjami, doznaniami.

Podobnie rzecz wygląda w przypadku dorosłych pacjentów, którzy zmagają się z cierpieniem psychofizycznym, np. w chorobie Parkinsona czy po udarach mózgu. Uważność może pozwolić takim pacjentom zaakceptować, a tym samym zmniejszyć odczuwany ból i pozwolić docenić nawet malutkie postępy czynione dzień po dniu.

Uważność w terapii logopedycznej może być szczególnie polecana w pracy z pacjentem jąkającym się. Jak wiadomo, jąkanie jest złożonym zaburzeniem wymowy, w którym występuje m.in. lęk przed mówieniem (logofobia) oraz napięcie mięśniowe. Osoba jąkająca się marząc o uzyskaniu płynnej wymowy nierzadko zatraca się w wyobrażeniach o przyszłości czy wspominaniu bolesnych zdarzeń z przeszłości, gubiąc tym samym teraźniejszość. Skupianie się na chwili obecnej pozwala zakotwiczyć się w tym co jest, zaakceptować to i znaleźć optymalne rozwiązanie. Należy podkreślić, że zadaniem uważności nie jest pozbycie się pragnień, emocji czy myśli, ale nabycie umiejętności świadomego ich przeżywania bez poczucia nadmiernego przytłoczenia.

 

 

Zabawy w uważność

W zależności od tego, czy pacjent logopedy jest dzieckiem czy osobą dorosłą dostosowujemy określone ćwiczenia i zabawy w uważność. Podstawowym ćwiczeniem jest chwila bycia tu i teraz. Stoimy z wyprostowanymi plecami, rozluźniamy się. Skupiamy uwagę na oddechu – obserwujemy wdech nosem i wydech ustami. Po chwili zwracamy uwagę na stopy – czujemy, jak dotykają podłoża. Zapewne w tym czasie pojawi się wiele rozpraszających myśli, którym po prostu pozwalamy przepływać, a my nadal koncentrujemy się na czuciu własnych stóp. Ćwiczenie to pozwala zakotwiczyć się w tu i teraz oraz wzmocnić poczucie własnego ciała.

Nieodzownym elementem zajęć logopedycznych są ćwiczenia oddechowe. Są one idealnym filarem pod uważność. Przykładem zabawy z oddechem ćwiczącym uważność jest dmuchanie na wiatraczek – najpierw powoli, głęboko, a następnie w szybkim tempie, z krótkim wydechem. Warto wtedy poddać refleksji uczucia, które pojawiały się za każdym razem: czy powolne oddychanie pozwalało się zrelaksować, czy szybkie oddychanie wprowadzało uczucie niepokoju? Wiedza ta może być przydatna w codziennym skupianiu uwagi na oddechu.

Na zajęciach logopedycznych dzieci często mają kłopot z koncentracją uwagi. W tym celu warto wykorzystywać ćwiczenia z kotwicą, czyli punktem skupienia uwagi. Przykładem może być poruszanie się w rytm instrumentu muzycznego, np. udajemy, że nasze stopy są przyklejone do podłogi, a my kręcimy kolanami, wykonując obszerniejsze ruchy przy dźwięku głośnym, zaś niewielkie ruchy przy dźwięku cichym.

Innym przykładem może być zabawa w zegar. Siedzimy i podnosimy kolejno prawą i lewą rękę jednocześnie przechylając ciało na boki, udając zegar. Zabawie może towarzyszyć wspólne mówienie wierszyku czy śpiewanie piosenki o zegarze. Ćwiczenie to angażuje nie tylko koncentrację uwagi, ale uczy również świadomości własnego ciała i koordynacji ruchów.

Uważność to nie tylko skupienie na oddechu i tym co się dzieje tu i teraz, lecz także świadome przeżywanie i docenianie. W tym celu można wykorzystać ćwiczenia wdzięczności. Przykładem może być zabawa z owocami, które przynoszą dzieci. Siadamy w kole, trzymamy swoje owoce i kolejno mówimy, że dziękujemy za ten owoc: ziemi, słońcu, wodzie, rolnikom, sprzedawcom i innym, dzięki którym możemy je mieć. Ćwiczenie to można następnie połączyć z uważnym jedzeniem, tj. skupianiu się na zapachu owocu, doznaniu przy jego gryzieniu oraz smakowaniu go. Innym przykładem może być prowadzenie dyskusji oraz zapisywanie na karteczkach, np. trzy dobre rzeczy, które dziś nas spotkały. Albo w grupie dzieci – za co lubisz swoich przyjaciół? Warto rozmawiać o emocjach, co czujemy w ciele oraz co myślimy, gdy jesteśmy wdzięczni.  Rozmowa i zabawy o wdzięczności będą także motywować dziecko (oraz dorosłego pacjenta) do ćwiczeń logopedycznych oraz docenianiu postępów w terapii.

 

Logopeda jako terapeuta

Na koniec warto podkreślić, że zachęcając innych do większej uważności, należy samemu tę cechę rozwijać w sobie. Logopeda uważny jako człowiek staje się uważnym terapeutą. Zauważa potrzeby dziecka, widzi jego mocne strony, a do pojawiających się trudności podchodzi z akceptacją, co pozwala mu opracowywać dobrze dostosowany plan terapii. Rozwijając uważność w sobie zyskuje także większy spokój umysłu, skupienie oraz cierpliwość, które są niezbędne w profesji logopedy.

 

 

autor: Emilia Sypniewska

 

Bibliografia:

Greenland S. K. (2016): Zabawa w uważność.

Hasson G. (2013): Mindfulness. Żyj tu i teraz. Praktyka uważności dla każdego (bez medytacji).

Williams M., Penman D. (2014): Mindfulness. Trening uważności.

Burch V., Penman D. (2016): Mindfulness dla zdrowia.

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne - kliknij tutaj

👉 Szkolenia online - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj

 

 Zdjęcia: https://pixabay.com/pl/