Czy zdarza Wam się pracować z zaburzeniami płynności mówienia, np. jąkaniem? A może szukacie inspiracji do pracy? Jedną z metod terapii w przypadku jąkania jest relaksacja. Jednak jaką metodę wybrać? Trening autogenny? A może progresywną relaksację mięśni? Na te i inne pytania odpowie Wam Emilia Sypniewska w poniższym artykule.

Czym jest jąkanie?

Aby wytłumaczyć specyfikę jąkania należy spojrzeć w holistyczny sposób na tę życiową trudność. Jąkanie jest bowiem zaburzeniem mowy, na które składa się wiele czynników. Zaburzenie to znacząco utrudnia jąkającemu się komunikację z innymi oraz wpływa na jego samopoczucie. Rozpatrywać je można zatem na poziomie lingwistycznym, fizjologicznym, psychologicznym oraz socjologicznym.

Przede wszystkim – jąkanie charakteryzuje się niepłynnością mowy. Jest to właśnie kryterium lingwistyczne, które analizuje rodzaj oraz natężenie niepłynności w jąkaniu. W obrębie tegoż kryterium wymienia się takie objawy jąkania jak, np. powtarzanie głosek i słów, przeciąganie dźwięków, blokowanie ich, poprawki, pauzy czy zaburzenia tempa mowy.  Niepłynność mowy w tym aspekcie dotyczyć może zarówno trudności w przechodzeniu przez mówcę od jednej informacji do drugiej, jak i problemach w płynnym balansowaniu między głoskami w poszczególnych słowach.

Fizjologia jąkania obejmuje natomiast nadmierne skurcze mięśni aparatu artykulacyjnego, oddechowego i fonacyjnego. Wpływa to na występowanie reakcji wegetatywnych, takich jak, np. przyspieszone bicie serca, blednięcie lub czerwienie się, czy nadmierna potliwość. Typowe jest także występowanie różnego rodzaju współruchów części ciała, np. odwracanie głowy czy zaciskanie rąk.  Zjawiska te niewątpliwie łączą się z logofobią (lękiem przed mówieniem), która stanowi jedną z cech charakterystycznych tegoż zaburzenia mowy.

W tym momencie zwróciłam uwagę na aspekt psychologiczny jąkania. Jąkający się zdaje sobie sprawę z występowania trudności komunikacyjnych i wpływa to niekorzystnie na jego samopoczucie psychiczne. Często pojawia się wstyd i lęk przed nawiązaniem rozmowy z innymi, co wpływa negatywnie na samoocenę osoby jąkającej się. Należy jednak podkreślić, że zjawiska te nie są regułą. Może się zdarzyć bowiem, że jąkaniu współtowarzyszy nasilony lęk i inne problemy emocjonalne, jednak nie zawsze tak jest.

Stosując kryterium socjologiczne jąkania zwraca się uwagę na sytuacje społeczne, w których ujawnia się niepłynność mowy. Społecznie stała niepłynność występuje zawsze w każdej sytuacji komunikacyjnej, zaś społecznie zmienna niepłynność dotyczy wybranych okoliczności.

Jak łatwo już zauważyć, jąkanie jest złożonym zaburzeniem i wymaga wieloaspektowej diagnozy oraz terapii. W niniejszym artykule skupię się na tym drugim, a dokładniej na relaksacji w terapii jąkania, która stanowi ważną część procesu leczniczego.

 

Puść wolno, czyli relaksacja

Relaksacja obejmuje świadome działanie, którego celem jest odprężenie fizyczne oraz psychiczne człowieka. W wyniku tej czynności dochodzi do zmian fizjologicznych, które stanowią przeciwieństwo reakcji stresowych, lękowych. W trakcie relaksowania się następuje, m.in. spowolnienie pracy serca i oddechu, spadek ciśnienia krwi oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego. Trzeba podkreślić, że relaksacja to nie tylko bierny odpoczynek, np. czytanie książki, lecz przede wszystkim celowe działanie, dzięki któremu możliwe jest osiągniecie równowagi psychofizycznej. Bardzo ważna w tej metodzie jest systematyczność. Aby uzyskać długotrwały efekt odprężenia warto wykonywać ją codziennie przez około 20-30 minut.

Istnieje wiele metod głębokiej relaksacji. Wśród nich wymienić można:

• oddychanie przeponą,
• wizualizację,
• medytację,
• trening autogenny,
• progresywną relaksację mięśni.

W niniejszym artykule skupię się na dwóch ostatnich metodach, ponieważ cieszą się one szczególną popularnością w terapii jąkania. Trening autogenny oraz progresywna relaksacja mięśni stanowią dopełnienie kompleksowej terapii opisywanego zaburzenia mowy.

Relaksacja stanowi część oddziaływań terapeutycznych jąkania, ponieważ wpływa ona na redukcję napięcia mięśniowego, które zwykle w tym zaburzeniu mowy jest wzmożone. Relaksacja zasadza się na założeniu, że istnieje wzajemna korelacja pomiędzy napięciem mięśniowym, emocjonalnym oraz pobudzeniem reakcji wegetatywnych organizmu. Oznacza to, że wpływając na poszczególne ogniwo (np. rozluźniając mięśnie ciała) wpływa się na pozostałe komponenty (np. odprężenie psychiczne). Ponadto dzięki relaksacji pacjent odzyskuje spokój i harmonię oraz poprawia się jego koncentracja. Bardzo ważnym „efektem ubocznym” jest większa pewność siebie oraz wzmocnienie poczucia własnej wartości.

Relaksacja w terapii jąkania wykorzystywana bywa często jako część wstępna zajęć logopedycznych. Nieocenione jest jednak dla uzyskania efektów, codzienne samodzielne wykonywanie relaksacji przez pacjenta. 

Progresywna relaksacja mięśni

Twórcą tej metody jest amerykański psychiatra Edmund Jacobson. Naukowiec dowiódł w swych licznych badaniach, że odprężenie fizyczne wpływa na odprężenie psychiczne. Dzięki temu rozluźniając mięśnie ciała, uzyskuje się spokój psychiczny. Napięte ciało uniemożliwia bowiem harmonię psychiczną, tak jak napięcie emocjonalne nie pozwala na zrelaksowanie mięśni. Jacobson opracował relaksację, która polega na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych partii mięśni. Jest ona szczególnie polecana osobom, które odczuwają chroniczne napięcie mięśni (które zwykle ma podłoże emocjonalne). Doświadczanie przykrych stanów psychicznych w związku z jąkaniem może zostać skutecznie zredukowane za pomocą progresywnej relaksacji. Można wykonywać ją w pozycji siedzącej lub leżącej. Ważne jest miejsce, które powinno być bezpieczne i spokojne.

Istotą metody jest świadome napinanie, a następnie rozluźnianie mięśni całego ciała począwszy od stóp do głowy. W trakcie relaksacji ważny jest także spokojny oddech. Nie należy jednak zbytnio się „starać” zrelaksować – istotne jest po prostu zwrócenie uwagi na odczucia płynące z ciała oraz puszczenie nadmiernej kontroli.

Trening autogenny Schultza 

Johannes Schultz, niemiecki psychiatra i psychoterapeuta opracował metodę relaksacji nazywaną treningiem autogennym. Opiera się ona na autosugestii, dzięki której możliwe jest wpływanie na funkcjonowanie ciała oraz umysłu. Celem tego oddziaływania jest uzyskanie stanu relaksu i odprężenia oraz dobrostanu psychicznego.

Ćwiczenia przebiegają według pewnych etapów:

• pierwszy etap dotyczy nauki przyjmowania właściwej postawy ciała,
• drugi uczy koncentracji uwagi na odczuciach pochodzących z ciała,
• trzeci etap ma za zadanie nauczyć pacjenta jak wpływać na reakcje psychofizyczne,
• w ostatnim etapie skupia się uwagę na tworzeniu zmian w osobowości (poprzez autosugestię).

Zaletą tego rodzaju relaksacji jest zdobycie umiejętności koncentracji na uczuciach płynących z ciała oraz przekształcanie ich metodą autosugestii. Celem jest zwolnienie oddechu i pracy serca oraz uzyskanie ogólnego odprężenia organizmu. Co równie istotne, trening autogenny pozwala na modyfikowanie wzorców myślenia, aby budować i wzmacniać pewność siebie i poczucie własnej wartości.

Relaksacja jako element terapii

Jąkanie wymaga specjalistycznego i holistycznego podejścia w diagnozie i terapii. Oprócz terapii bezpośrednio ukierunkowanej na modyfikację mowy (np. poprzez ćwiczenia przedłużania samogłosek), ważne są oddziaływania służące poprawie psychicznego funkcjonowania pacjenta. W tym celu wykorzystuje się metody psychoterapeutyczne, wśród których jest relaksacja. Logopeda może wykorzystywać ją w terapii jąkania jako element wspomagający efekty pracy terapeutycznej. Zwiększenie świadomości własnego ciała oraz uzyskanie większego odprężenia pomaga jąkającym się w lepszym radzeniu sobie z tą trudnością komunikacyjną. Niech słowa Jacobsona „zaniepokojony umysł nie może istnieć w zrelaksowanym ciele” staną się motywacją do systematycznej praktyki relaksacji.

Bibliografia:

Chęciek M. (2007): Jąkanie. Diagnoza-terapia- program. Kraków.

Kowalczyk Ł. (2015): Badanie przesiewowe dziecka z niepłynnością mówienia.[W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska., E. Wolańska. Warszawa, s. 278-291.

Edmund J. Bourne (2011): Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi.

Woźniak T. (2015): Diagnoza i terapia osób z zaawansowanym jąkaniem. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 797-839.

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj

 

 Zdjęcia: https://pl.freepik.com, https://pixabay.com/pl/