Wczesna interwencja logopedyczna to temat, który coraz częściej pojawia się w świadomości całego społeczeństwa. Odpowiednio wcześnie podjęte działania oraz profilaktyka pozwalają na szybsze zorganizowanie i podjęcie rehabilitacji. Ale czy wczesna interwencja dotyczy tylko noworodków i niemowląt? Jakie działania terapeutyczne warto podjąć? Czym są metody Vojty, Bobath lub masaż Shantala?

Czym jest wczesna interwencja logopedyczna?

Niniejszy artykuł warto rozpocząć od wyjaśnienia czym w ogóle jest wczesna interwencja. Jest to bowiem pojęcie, które odnosić się może do wielu dziedzin, takich jak psychologia, medycyna czy właśnie logopedia. Wczesna interwencja stanowi pewne działania profilaktyczne i terapeutyczne. W jej obrębie mieści się podjęcie (odpowiednio wcześnie) działań kompleksowej pomocy z zakresu lecznictwa medycznego, rehabilitacji oraz terapii. Bardzo ważny jest także aspekt rewalidacyjno-wychowawczy, który stanowi istotny trzon wczesnej interwencji. Mówiąc innymi słowy, wczesna interwencja zakłada możliwie jak najszybsze podjęcie czynności diagnostycznych i terapeutycznych w celu poprawienia stanu zdrowia pacjenta.

W obrębie logopedii wczesna interwencja obejmuje oddziaływania, które mają na celu jak najszybsze wykrycie nieprawidłowości w rozwoju i zaproponowanie działań zmierzających do poprawy i stymulacji dalszego rozwoju. Wczesną interwencją logopedyczną objęte są najczęściej dzieci, których rozwój od początkowych dni życia (lub już od okresu prenatalnego) jest zaburzony. Dotyczy to zatem dzieci: przedwcześnie urodzonych, ze wszelkimi wrodzonymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego, z nieprawidłowo ukształtowanym aparatem artykulacyjnym (np. rozszczepy podniebienia) czy z chorobami genetycznymi (np. zespół Downa).

Należy zaznaczyć, że działania w ramach wczesnej interwencji logopedycznej są interdyscyplinarne. Wymagana jest holistyczna diagnoza rozwoju dziecka (lekarska, psychologiczna, logopedyczna), a następnie terapia, która także jest kompleksowa i wielospecjalistyczna. Warto jednak podkreślić, że podmiotem zainteresowań wczesnej interwencji logopedycznej są nie tylko noworodki oraz niemowlęta, lecz także osoby w wieku senioralnym, które w procesie starzenia się nabywają różnego rodzaju schorzenia. Wczesne wykrycie rozwoju choroby pozwala na szybkie podjęcie działań terapeutycznych, aby zwolnić przebieg stanu chorobowego i co równie ważne, zminimalizować możliwe skutki zaburzeń w przyszłości. Tematem jednak tegoż artykułu jest wczesna interwencja logopedyczna dotycząca najmłodszych.

Diagnoza we wczesnej interwencji logopedycznej

Przed wdrożeniem stosownej terapii należy przeprowadzić dokładną diagnozę stanu pacjenta. Logopeda w procesie diagnostycznym ocenia wszystkie odruchowe reakcje pojawiające się w obszarze ustno-twarzowym (np. występowanie odruchu ssania). Bardzo ważne jest określenie w jaki sposób przebiega połykanie. Równie istotne jest określenie stanu układu artykulacyjnego oraz oddechowego (w zakresie ich budowy i funkcjonowania). Sprawdza się także czy występują jakiekolwiek zaburzenia związane z rozwojem mowy czynnej i biernej – w odniesieniu do najmłodszych bada się stopień reakcji noworodka i niemowlęcia na wszelką stymulację zmysłową.

W przebiegu diagnozowania istotne jest wykonanie wszelkich badań specjalistycznych (np. neurologicznych czy laryngologicznych), ponieważ wyniki tych badań wiele wnoszą do planowania terapii logopedycznej wobec konkretnego dziecka. Badania specjalistyczne pozwalają stwierdzić, m.in. w jaki sposób rozwija się układ nerwowy dziecka oraz jakie są rokowania co do dalszego stanu zdrowia pacjenta. Niebagatelne znaczenie ma także wywiad z rodzicem dziecka. Wszelkie informacje o przebiegu ciąży i porodu są niezwykle ważne. Współpraca z najbliższymi dziecka jest nieodłącznym elementem efektywnej diagnozy, a następnie terapii logopedycznej.

W procesie diagnostycznym logopeda musi ocenić także napięcie mięśniowe dziecka oraz rozwój jego motoryki. W tym zakresie zwraca się szczególnie uwagę na: napięcie mięśniowe warg i języka (nadmiernie obniżone lub podwyższone), pozycję spoczynkową języka, pracę warg oraz wszelkie reakcje odruchowe. Bardzo ważne jest także określenie poziomu rozwoju zmysłowego (występowanie wszelkich nadwrażliwości lub podwrażliwości sensorycznych). Dzieci objęte wczesną interwencją logopedyczną charakteryzują się zwykle niedojrzałością układu nerwowego, dlatego tak istotne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnozy, a następnie wdrożenie terapii.

Działania terapeutyczne wczesnej interwencji logopedycznej

Terapia ukierunkowana jest na czynności, które będą stymulować dalszy rozwój dziecka oraz niwelować skutki występujących zaburzeń. Logopeda w procesie terapii współpracuje z innymi specjalistami, np. neurologami, psychologami czy fizjoterapeutami. Jak zaznaczyłam w poprzedniej części artykułu, bardzo ważne jest kompleksowe oddziaływanie. Logopeda w procesie terapii dąży do tego, aby nauczyć dziecko (np. wcześniaka) efektywnego ssania piersi oraz wdrożyć techniki służące nauce prawidłowego karmienia. Bardzo ważne jest stosowanie stymulacji sensorycznej zwłaszcza w obrębie narządów artykulacyjnych. Przekłada się to na wszelkie działania w celu likwidowania lub zmniejszania zaburzeń połykania, żucia czy gryzienia, ponieważ wpływają one w znacznym stopniu na późniejszy rozwój mowy.

Nieocenione jest wprowadzenie technik rehabilitacyjnych. Przykładem może być metoda Vojty (nazwa pochodzi od nazwiska twórcy – czeskiego neurologa). W tej metodzie dąży się do uaktywnienia ośrodkowego układu nerwowego, co ma pozwolić na tzw. odruchową lokomocję, dzięki której możliwe jest utrzymywanie postawy ciała i tworzenie wzorców ruchowych. W praktyce oznacza to wyzwalanie czynności ruchowych u pacjenta na drodze stymulacji.

Inną metodą neurorehabilitacyjną wspierającą wczesną interwencję logopedyczną jest metoda Bobath. Szczególnie poleca się ją dzieciom z mózgowym porażeniem dziecięcym. W tej metodzie jednym z celów jest wykształcanie prawidłowych wzorców ruchu oraz budowanie optymalnego napięcia mięśniowego.

Inną formą wczesnej interwencji logopedycznej jest masaż. Masaż często traktowany jest jako wstępny czynnik przed włączeniem w terapii ćwiczeń ruchowych. Terapeuta za pomocą masażu pomaga dziecku oswajać dotyk – jest to bardzo istotne przy zaburzeniach zmysłowych. Prawidłowo wykonany masaż pozwala zredukować napięcie mięśniowe oraz pobudzić pracę układu nerwowego. Przykładem masażu wykorzystywanym w terapii jest masaż Shantala. Rekomenduje się jego wykorzystywanie wobec dzieci w pierwszych miesiącach życia. Masaż ten polega na masowaniu całego ciała – począwszy od głowy aż do stóp. W trakcie wykonywania tej techniki warto nawiązywać interakcję z niemowlęciem, tzn. mówić lub śpiewać do niego, co daje możliwość stymulacji wielu zmysłów dziecka.

Opisując masaż jako technikę ożywiania zmysłu dotyku, warto zwrócić także uwagę „kangurowanie”, które jest bardzo ważnym elementem terapeutycznym. Kangurowanie polega na bezpośrednim kontakcie ciała rodzica z dzieckiem od najwcześniejszych chwil życia dziecka. Jest to nie tylko korzystne stymulowanie sensoryczne, lecz także pogłębianie więzi między rodzicem a dzieckiem. Nie wolno zapominać bowiem, że poczucie bezpieczeństwa i opieki jest kluczowym czynnikiem wpływającym na efektywność działań terapeutycznych.

Profilaktyka logopedyczna

Profilaktyka logopedyczna to wszelkie działania mające na celu zapobieganie wystąpienia wszelkich nieprawidłowości w rozwoju językowym i komunikacyjnym dziecka. Profilaktyka ta jest również częścią wczesnej interwencji logopedycznej. W ramach oddziaływań profilaktycznych wymienia się: organizację różnych szkoleń i warsztatów dotyczących rozwoju mowy i języka dziecka (uświadamianie społeczeństwa) oraz przeprowadzanie badań przesiewowych, np. w szpitalach, szkołach i przedszkolach (w celu jak najszybszego wykrycia zaburzeń). Dobrze jest, gdy logopeda może już na oddziale neonatologicznym zbadać oraz ocenić stan narządów artykulacyjnych dziecka, jego odruchy wrodzone oraz funkcje prymarne. W przypadku wykrycia nieprawidłowości wczesne podjęcie działań zaradczych daje szansę na lepsze funkcjonowanie dziecka w przyszłości.

Profilaktyka logopedyczna nie opiera się jednak tylko na rozwoju noworodków i niemowląt. Jej działania obejmują także dalsze sfery rozwoju dziecka. Stymulowanie komunikacji dziecka z otoczeniem, zachęcanie dziecka do rozmowy, wspólne czytanie bajek czy ograniczenie mediów w codziennym życiu dziecka to tylko niektóre z przykładów profilaktyki logopedycznej. Warto zwrócić także uwagę na to, że w ramach profilaktyki stosuje się również strategie postępowania wobec osób, u których już zdiagnozowano różnego rodzaju zaburzenia i choroby rzutujące na rozwój mowy. W takim przypadku praca logopedy opiera się na tym, aby skutki nieprawidłowości były jak najmniej dotkliwe lub rozwijały się znacznie wolniej. Istotny jest czas, w którym podejmuje się działania. Im szybciej, tym lepiej i korzystniej. Na tym właśnie opiera się istota wczesnej interwencji logopedycznej.

Autor: Emilia Sypniewska

 

Bibliografia:

Regner A. (2016): Wczesna interwencja logopedyczna zapobiegająca zaburzeniom ustno-twarzowym. [W:] Wczesna interwencja logopedyczna. Red. K. Kaczorowska-Bray., S. Milewski. Gdańsk, s. 286-299.

Walencik-Topiłko A., Banaszkiewicz A. (2016): Profilaktyka logopedyczna. [W:] Wczesna interwencja logopedyczna. Red. K. Kaczorowska-Bray., S. Milewski. Gdańsk, s. 712-727.

Przybyla O. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadku noworodków i niemowląt. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 555-599.

 

 

Interesuje Cię ten temat? Zajrzyj do oferty szkoleniowej, być może wkrótce w Twoim mieście odbędzie się szkolenie z tego zakresu. A może znajdziesz je w ofercie szkoleń on-line i webinarów:

👉 Szkolenia stacjonarne i online - kliknij tutaj

👉 Webinary - kliknij tutaj

👉 Szkolenia e-learningowe - kliknij tutaj